重刻清文虚字指南编---录入：问春无语
重刻清文虚字指南编录入：问春无语
目录
1)里头上头并时候，给于在于皆是 de ..................................................................................................17
2)把将以使令教字，共是七样尽翻 be，下边必有 bu字应，不然口气亦可托。 ............................17
3) bu字亦有自然处，只看有 be与无 be................................................................................................17
4)也字翻 be讲是字，上用 serengge与 sehengge..................................................................................17
5)上 de下 bu为被字，用法如同上有 be...............................................................................................18
6)的之以用皆翻 i，在人运用要斟酌 .....................................................................................................18
7)四头之下 i念 ni，此外单连都使得 ....................................................................................................18
8)五头的之字翻 ni，犹同 i字一样说 ....................................................................................................18
9)句尾之 ni呢哉用，上承文气有所托adarame与 ainahai，ainu与 ai，aiseme...............................18
10) ci字若在整字下，自从由第比离说。否则上连破字用，若字若是还有则。 .......................18
11) deri亦是从由字，比 ci实在有著落 ...........................................................................................19
12) sa se si ta te 们众等，只看本字口气说，官事又有二样用， sei字与 be俱使得，等事等物
与等处，乃用 jergi方使得 ........................................................................................................................19
13) ji , ju是来， na, ne, nu是去..........................................................................................................19
14)齐众 nu, du,与 ca, ce,....................................................................................................................20
15) ta, da, te, de, xa, xe, xo，ca, ce, co与 ja, je, jo，此等字样皆一意，频频常常连连说 ............20
16) ai字多贴何字讲，又是什么与什么 ...........................................................................................20
17) ao, eo, io尾皆疑问又作反口语气说 ...........................................................................................21
18)反诘不曾未曾语 rakvn, hakvn等字多，倘或本文是整字，则用 akvn下边托 .......................21
19)四头整字变疑问 yvn, xon, giyvn字尾接着 ................................................................................21
20) kai字落脚即决断，翻作哪呀啊也说 .........................................................................................21
21) dabala 本是罢字意，又作尔字也使得，或然又作而已矣 ha, re, kv尾接处多 .......................22
22) ume是休勿莫别毋下用 ra，re，ro字托 ...................................................................................22
23) hono bade是尚且下有何况 be，ai，hendure，若无反诘何况处 babi与 ni俱可托，还有下
接 mbi处，临文随地细斟酌 .....................................................................................................................22
24) ombio semeo mujanggao，三字上亦可用 bade ..........................................................................22
25) rahv ayoo是恐字，连用 rahv单 ayoo 文气断住托 sembi，串文句下用 seme ........................22
26)单用 seme是等因等语承上启下为过脉 ....................................................................................23
27)上文结句连下用中间过笔用 seme.............................................................................................23
28) de seme是虽在讲 .........................................................................................................................23
29) be seme作连是说 .........................................................................................................................23
30)虽字神情有 udu 句下应有 bicibe， ha, he, ho等共整字往往常有用 seme，揣摩文气如何语
cibe, sacibe, ocibe........................................................................................................................................23
31) ocibe是总然即便又作无论或是说 .............................................................................................23
32)与其翻为 anggala上连必用 ra, re, ro，下有不如不若字，用 de isirakv托 ............................23
33) sere anggala是不惟不但又作岂惟岂但说 .................................................................................24
34)岂肯岂能用 aibi，上面须用 ra, re, ro.........................................................................................24
35) ci连 aibi是何有 ...........................................................................................................................24
36)何妨 aibi上连 de ..........................................................................................................................24
37)专纯竟只使 canggi，仅上惟独用 teile，二字上接 i, ni, de, be字，ra, re, ha, he等字多 .......24
38)若是不独不只句， teile akv语话多.............................................................................................24
39) adali如同 gese相似，总作比如似若说，二字之上接 i ni, ra, re与 ha, he诸字多 .................24
40)与彼此相同与此相似， adali上又接 de......................................................................................24
41) esi之下 ci字托短章粗语方使得 ...............................................................................................24
42) jakade上用 ra, re, ro，下文落脚 ha, he, ho,ka, ke, ko皆一体用，引证已往述词多，上边若
接 i, ni字，又作跟前字句说 ....................................................................................................................25
43)追论已然之未然， bihe bici下托 bihe.........................................................................................25
44) ha he等下接 bici,下文末用 bihe托，比论往事若如彼，也就如此意思说 .............................25
45) ombi ojorokv为可不可，上连 ci字是法则 ................................................................................25
46)由此及彼言所以， oci下用 ombi托 ...........................................................................................25
47)若在若往 de oci............................................................................................................................25
48) be oci若将若把说 ........................................................................................................................25
49) o字若要接整字，不作可字作为说 ............................................................................................25
50)整字难破接 ome,犹同 la, le 用法活 ...........................................................................................25
51)整字上接 ra, re, ro, ka, ke, ko与 ha, he, ho，此等字作的之用，又有所字意含着 .................26
52)若遇文气难断处，逐句只管用 fi, me.........................................................................................26
53) fi字本是未然了，中间串语过文多 ............................................................................................26
54)有力神情应用 pi，又比 fi字意活泼 ...........................................................................................26
55) me字在中为串贯句尾却又讲之着 ............................................................................................26
56)方才刚才如之何 saka jaka上接 me.............................................................................................26
57)才一刚一文气快句中文字只须 me ............................................................................................26
58)将及甫及与方及往往常有用 ome ..............................................................................................26
59) me字若连 uthai 语气紧如 mbihede.............................................................................................27
60) me字下面有 fi字不有 mbi即 ha，he........................................................................................27
61) fi字下面有 me字工夫递进语言多 ............................................................................................27
62) fi连 dere与 kai字，暗述上文因字活 ........................................................................................27
63) me字平平往下串 .........................................................................................................................27
64)串文断落 ra, re, ro ........................................................................................................................27
65)或 me或 re连连用句尾当托 ohode，工夫说到效验处自然而然 be dahame，下文还得托
mbi起止界限方明白 ..................................................................................................................................28
66)揣度以往用 fi bi ...........................................................................................................................28
67)正当其时 me bi多 ........................................................................................................................28
68) habi hebi已然语 ...........................................................................................................................28
69)泛论未然 mbi字活.......................................................................................................................28
70) hakv, hekv是未字 .........................................................................................................................28
71) rakv专以不弗说 ...........................................................................................................................28
72)只管只是仅只语 hai, hei, hoi字串着说 ......................................................................................29
73)情切文完意难尽 hai, hei, hoi下 bi连着......................................................................................29
74)因为神情是 ofi 上非整字必用 me，句中又作为是讲上连整字方使得 ..................................29
75) waka之上非整字必用 rengge与 hangge....................................................................................29
76)开口一叫使 rengge 末尾亦用长音托 ..........................................................................................29
77)追述上文褒贬语下用 ci banjinahangge......................................................................................29
78)三字平行归一致 ra, re, ro,下接 rengge........................................................................................29
79) rengge, hangge是的者用暗有人字意藏着 .................................................................................29
80) serengge是论夫者乎整字与 ha, he亦可托，下文若是有也者， inu kai字作着落 ................30
81) ofi kai是倒装语 ............................................................................................................................30
82) de kai be kai是也说 ......................................................................................................................30
83)若是引经与据典必用 de henduhengge，句尾须用 sehebi 起止界限方明白 ...........................30
84)用 henduhe引述起句下须用 sehengge，往往中间用 sefi 只看单连意如何 ..........................31
85)为字谓字是 sembi上面必有 be叫着..........................................................................................31
86)代申其意 sehengge 发明以往经典多 ..........................................................................................31
87) ainci下用 dere aise原是猜疑话来着，如今竟作盖字用 dere aise不必托 ..............................32
88) dere又作罢而已如用 dabala一样托，上面若非遇整字非用 mbi不可托 ............................32
89) bime本作而且用整单破连用法活，下有又字加 geli 若遇已然即 ha，he， dade也是又字意
geli之字紧连着 ..........................................................................................................................................32
90)上文顿住又而且 ere dade与 tere dade， ede bime亦如是紧接上文字句说 ...........................32
91) uttu bime然而用 ...........................................................................................................................32
92) tuttu bime乃且多 ..........................................................................................................................32
93)仅能如彼不能此上好下歹是 gojime，变文上下皆好意 dabala句下 rakv托，句中皆以而字
用只看本文意思说 ....................................................................................................................................32
94)正然如此又如彼 ra，re等字连 lame，句中作为随看且用行文用意甚活泼 .........................32
95) aika yala unenggi 下非 oci即 ohode， aikabade亦如此设若如果倘或说，若是句短文气近
亦可用 ci字托着 ........................................................................................................................................33
96) aika又有两样讲猜度神情难道说，猜度下用 gese字难道 bio， nio等字托 .......................33
97) talude万一偶或用比语设或 sehede............................................................................................33
98) ainambi上破字用 fi 整字过文须用 be ........................................................................................33
99) acambi上必接 ci，acanambi上应用 de......................................................................................33
100) antaka上用 ci字整字长音也使得 ..............................................................................................33
101) namaxan上接 ha，he等亦可上用 ra, re, ro...............................................................................34
102) dade daci elekei下，bihe与 ha he等字托 ...................................................................................34
103) manggi本讲虚时候翻作而后然后说， ka, ha, ko, ho与 ke, he字句之上紧连着，上接口气
作既讲紧接下句 geli托 ............................................................................................................................34
104)泛论常文 de字过 ra, re等上连着 ...............................................................................................34
105) andande上接整字 sidende i字与 ra, re, ro..................................................................................34
106) nerginde上接 i 与 ra, re, ha, he等字多 ........................................................................................35
107) tetendere上用 ci，dahame上必须 be， ci tetendere为既是， be dahame作既然说， be
dahame上还有字若非 akv尾即 ha, re .....................................................................................................35
108)已然业经是 emgeri下用 ha, he等字托 .......................................................................................35
109) onggolo未先 unde尚未 ra, re, ro字上连着 ................................................................................35
110)若是未然文气快接以 nggala与 nggele......................................................................................35
111)由工致效推开讲须用 uttu ohode................................................................................................35
112)不得主意问所以是 adarame ohode.............................................................................................36
113)著急无法如之何 adarame下用 ra, re, ro....................................................................................36
114)疑问不知是 maka原来敢则是 dule，二字之下一义用若非 mbi即 ni, nio托 .....................36
115)追忆想是用 aise 上连整字与 ha, he， hakv, hekv, rakv等还有 mbi与 bi字多.......................36
116)不过无非是 manggai 下托 dabala与 dere ...................................................................................36
117)自说自解用 seci 上轻下重衬文活 ...............................................................................................36
118)述说人言使 sehe用 be tuwaci串下说.........................................................................................37
119)转此成彼是 sehei 只顾之意暗含着 .............................................................................................37
120)使令人辞硬口气整字 obu与 oso................................................................................................37
121)半截字下接 sembi亦作使令口气说 ............................................................................................37
122)整字下接 skan 助语神情重字多 ..................................................................................................37
123) ki字本作罢请讲 bai与 dere也托得............................................................................................37
124)欲要将是 ki sembi........................................................................................................................37
125) rao, reo恳求祈请说 ......................................................................................................................38
126)归于属于 de ombi.........................................................................................................................38
127) de obu作为列为说 .......................................................................................................................38
128)庶乎几乎 haminambi 上破接 me整用 de ...................................................................................38
129)将及将近 hamime字上非 me必有 re .........................................................................................38
130) hamika与 isika 用法如同 hamime ...............................................................................................38
131) amuran与 guwelke二字之上紧连 de ..........................................................................................38
132) sarkv, baiburakv, joo三字上面得接 be ........................................................................................38
133)勉励使令是 kini重字上 ci宁可说，就便如何遇整字 uthai下 okini托..................................39
134) ai hacin i 与 eitereme总然任凭语句说，句下应用 kini字或用 seme亦使得 ........................39
135) cina kini讲是呢口气软硬要明白， cina本是自然句 kini使令口气多， ocini与 okini 亦同此
意一样说 .....................................................................................................................................................39
136)听见闻得是 donjici 下用 sere, sembi, sehe..................................................................................39
137)好不怎之是 absi又作何之何往说 ...............................................................................................39
138)不拘如何无论怎样，无入焉往是 absi ocibe.............................................................................40
139)诚以盖以原以凡以并所以无非乃 cohome，gvnin, jalin, turgun整字长音俱可托，上文顿往
另叫起则用 ere cohome ............................................................................................................................40
140)有无当翻 bi, akv不拘长短上有 de .............................................................................................41
141) de bi又作在字用 de akv作不在说 ..............................................................................................41
142)难易翻为 mangga, ja 上用长音或 ci, de......................................................................................41
143)若是单言容易字上用 ja i也使得 ...............................................................................................41
144) mangga又作善肯用字上须接 ra, re, ro......................................................................................41
145)凡字则当翻 yaya不拘无论下用 seme ........................................................................................41
146) inu本翻是亦也上用长音整字托，句上平说为也亦用在字下是也说 ..................................41
147)该当宜应皆翻 giyan 或上或下皆使得，用在句首下连 i 在下上接 ra, re, ro，往往也托长音等
ci字间或亦使得 .........................................................................................................................................42
148) kejine是许久良久在下则又讲多多 ...........................................................................................42
149) ele是越发益加讲又作更弥尤愈说，若在 ra, re, ha, he下又作诸凡所有说 .........................42
150)暗含所有翻 le字，文意犹如用 ele，上面多连 ha, he字，下加长音亦有则 ..........................42
151)强如争似何干与何与 ai dalji字句多，上接 ci字强如争似何干何与上连 de .......................42
152)连累屡见是 nurhvme，上连整字看文波 ....................................................................................42
153)连着带着是 nisihai 上接整字是规模 ..........................................................................................43
154)光是竟是用 noho整字与 i上连着 ..............................................................................................43
155) muterei teile 仅其力量上用 i, ni字接着 .....................................................................................43
156)仅数则用 ebsihe 上连 i字与 ra, re，如今下连 i字用 ebsihei字句多 .......................................43
157) manggi nakv讲既学上用半截字连着，彼而又此使 manggi然而未果 nakv合 ....................43
158) mari, nggeri是遭次整单破连用法多 ..........................................................................................43
159)每翻 ta, te, dari, tome数目多寡用 ta, te，年月日时用 dari地方人物用 tome .........................43
160) aname变文借用字亦作每字意思说 ...........................................................................................43
161)即至以及转入语句中用 ci aname...............................................................................................44
162)整字微乎 ka, ke, kon ....................................................................................................................44
163)破字微然 meliyan多 ....................................................................................................................44
164)又有 shvn, shun字亦作稍微意思说 ...........................................................................................44
165) sihvn, sihun与 si字，baru的神情往向说 ...................................................................................44
166)极尽意思用 tai, tei，堪可神情 cuka, cuke，此等用法皆一体，上将半截字连着 ..................44
167)整字连写 ngga, ngge, nggo乃作有字人字说 ..............................................................................45
168) gelhun akv是敢字 ai gelhun akv岂敢说，文中若遇不敢字 akv, rakv下面托 .........................45
169)不胜无任 alimbaharakv ................................................................................................................45
170) hercun akv不觉得 ........................................................................................................................45
171)不意不图是 gvnihakv 文中乃字也翻得 ......................................................................................45
172) eberi akv上连 ci不下不亚不让说 ...............................................................................................45
173)不成不行不来不了 banjinarakv上紧接 me.................................................................................46
174) umainaci ojorakv不得已 ..............................................................................................................46
175) esi seci ojorakv不由得 .................................................................................................................46
176)务须必定是 urunakv.....................................................................................................................46
177)偏是一定 urui合...........................................................................................................................46
178)能有多少是 giyanakv ...................................................................................................................46
179) ambula是博大广多 ......................................................................................................................46
180)特特专专 cohotoi..........................................................................................................................46
181) daljakv不干无与无涉 ..................................................................................................................46
182)微乎些须是 heni 几希用在句尾托 ..............................................................................................46
183)少少略略微微的稍加一些是 majige ..........................................................................................47
184) heni majige连着用一毫一点意思说 ...........................................................................................47
185)仍然照常使 an i............................................................................................................................47
186) da an i 依旧仍旧说 .......................................................................................................................47
187) ulhiyen i 渐次驯日字重言蒸蒸骎骎多 .......................................................................................47
188)正然正在翻 jing字.......................................................................................................................47
189) jingkini正经真实合 ......................................................................................................................47
190)豫先翻译有二者 doigonde与 doigomxome doigomxome是着力字自然口气 doigonde.........47
191) ishunde是互相彼此 ......................................................................................................................47
192)顺便乘便是 ildun de.....................................................................................................................48
193)自然本是 ini cisui.........................................................................................................................48
194)反到 elemangga与 nememe .........................................................................................................48
195)即便就是 uthai..............................................................................................................................48
196)总之要之 eiterecibe ......................................................................................................................48
197) emke emken i一一逐一 ................................................................................................................48
198)直索豁贯竟翻 xuwe .....................................................................................................................48
199) cingkai本讲差很远迥别迥异悬殊悬隔 .....................................................................................48
200) meni meni, teisu teisu, beri beri与 meimeni皆作各自说， meimeni meni meni 众齐用 teisu
teisu, beri beri各人合 .................................................................................................................................48
201)直至永远迟久意 tala, tele与 tolo ................................................................................................49
202)整字必要改破字 ome, ofi, ojoro..................................................................................................49
203)已了可以作为字 oho ombi, obure ombi，可以上接 ci 其余整字方接得 ..................................49
204) oci ome连 ofi 乃是因为可以说 ...................................................................................................49
205)若是可以如何语 oci, ome, ohode.................................................................................................49
206) uttu ofi是以因此用 ......................................................................................................................49
207) tuttu ofi所以是故多 .....................................................................................................................49
208) tere anggala是况且.......................................................................................................................50
209)然而一转 tuttu seme .....................................................................................................................50
210)今夫今有 te bici............................................................................................................................50
211)若夫夫以 te bicibe........................................................................................................................50
212) eici或是 embici或有....................................................................................................................50
213)或者 ememu与 ememungge.........................................................................................................50
214) jalin, haran, turgun因为情由缘故多 ............................................................................................50
215) ainu因何 aiseme何必 ainara怎样 aisere莫说............................................................................51
216) aide bahafi, ainambahafi焉得何得怎么说 ...................................................................................51
217)由此由是与于是于此以此以之多， ereni , ede, tereci临文用字自斟酌 ..................................51
218) naranggi与 jiduji异竟究竟到底归着 ..........................................................................................51
219) umesi hon jaci mujakv至极昀甚狠过太多，又有 dembei nokai字量其本文句如何 ..............51
220)不甚不很如何句 asuru下用 rakv, akv托 ....................................................................................52
221)频频屡屡是 emdubei 只是只管仅只多 .......................................................................................52
222)并翻 umai, fuhali是竟漠然全然漫然说 .....................................................................................52
223)尽都俱皆均 gemu .........................................................................................................................52
224)全悉 yooni与 wacihiyame............................................................................................................52
225)一概普遍是 biretei, 再有 gubci与 bireme ...................................................................................53
226) ci tulgiyen是除之外上遇破字加 ha, re ......................................................................................53
227)由他至此又转述 hangge, hengge, bade据称说 ...........................................................................53
228) ala, jabu与 fonji, gele, sengguwe, olho，akda, nike, ertu, isina, isibu与 jobo，aisila, teisule共
bu字，上边一定尽连 de ...........................................................................................................................53
229) dele, wala, fejile, dolo, tule与 oilo，cala, ebele, amala, tala tele共 tolo，又有 leri, lori等字下
皆不可接 de，除却 dele ebele 下 i, ni, ci, be都接不得 ............................................................................54
230) emgi, sasa与 baru还有 cihai共 funde，遇此等字如何串上用 i, ni是准则 ...........................54
231) ici, songkoi, jergi, haran, jalin, turgun多，上接 i, ni与 ra, re, ha, he, ho等也使得 ...................54
232) hade, hede, rede等顺著口气往下说 ...........................................................................................55
233) mbi本是有力字 ............................................................................................................................55
234)已然推效无 ra, re..........................................................................................................................55
235) ra, re下无 na, me, fi......................................................................................................................55
236) baha之下忌 ha托 .........................................................................................................................55
237)总而神情 eicibe后文末用 ha, he, ho...........................................................................................55
238) adarame如何 ainahai未必总作怎么焉岂何，近时句尾加 ni字老语 mbi即可托 ................55
239)果然诚为是 mujangga 往往句下末尾托 .....................................................................................56
240)一事方完又一事 jai与 geli,sirame，jai字本讲再暨及次又作至于至若说，复又二字翻 geli
继而旋续 sirame .........................................................................................................................................56
241)还是常常用 kemuni仍尚犹尝并字多 .........................................................................................56
242) teni方将刚才始乃又作然后而后说 ...........................................................................................57
243) damu作只顾奈惟第但只无如字意多 ........................................................................................57
244) wajiha作而已用 wajihabi而已矣说 wajiha上连 ci字 wajihabi上接 de...................................57
索引
absi ................................................................... 38
absi ocibe.......................................................... 39
acambi .............................................................. 32
acanambi .......................................................... 32
adali.................................................................. 23
adarame ................................................ 17, 35, 54
adarame ohode ................................................. 34
ai........................................................... 17, 19, 21
ai dalji............................................................... 41
ai gelhun akv .................................................... 44
ai hacin i ........................................................... 38
aibi.................................................................... 23
aide bahafi ........................................................ 50
aika ................................................................... 32
aikabade............................................................ 32
ainahai ........................................................ 17, 54
ainambahafi...................................................... 50
ainambi............................................................. 32
ainara................................................................ 49
ainci.................................................................. 31
ainu............................................................. 17, 49
aise ................................................................... 35
aiseme......................................................... 17, 49
aisere ................................................................ 49
aisila ................................................................. 52
akda .................................................................. 52
akv.................................................................... 40
akvn.................................................................. 20
ala..................................................................... 52
alimbaharakv.................................................... 44
amala ................................................................ 52
ambula.............................................................. 45
amuran.............................................................. 37
an i.................................................................... 46
aname ............................................................... 42
andande ............................................................ 33
anggala ............................................................. 22
antaka ............................................................... 32
ao...................................................................... 20
asuru................................................................. 51
ayoo.................................................................. 21
babi................................................................... 21
bade ..................................................................52
baha ..................................................................54
bahanambi ........................................................32
bai .....................................................................36
baiburakv ..........................................................37
banjinahangge...................................................28
banjinarakv .......................................................44
baru.............................................................43, 53
be .............................................. 16, 17, 18, 21, 23
be dahame...................................................27, 34
be kai ................................................................29
be oci ................................................................24
be sembi............................................................30
be seme.............................................................22
be tuwaci...........................................................35
beri beri.............................................................47
bi.......................................................................40
bici....................................................................24
bicibe ................................................................22
bihe.............................................................24, 33
bihe bici............................................................24
bime ..................................................................31
bio.....................................................................32
bireme...............................................................51
biretei................................................................51
bu..........................................................16, 17, 52
ca ......................................................................19
cala....................................................................52
canggi ...............................................................23
ce ......................................................................19
ci ............................. 17, 18, 23, 24, 32, 38, 40, 41
ci aname............................................................42
ci banjinahangge...............................................28
ci eberi akv .......................................................44
ci tetendere........................................................34
ci tulgiyen.........................................................52
cibe ...................................................................22
cihai ..................................................................53
cina ...................................................................38
cingkai ..............................................................47
co ......................................................................19
cohome .............................................................39
cohotoi.............................................................. 45
cuka .................................................................. 43
cuke .................................................................. 43
da...................................................................... 19
da an i ............................................................... 46
dabala ................................................... 20, 31, 35
daci................................................................... 33
dade ............................................................ 31, 33
dahame ............................................................. 34
daljakv.............................................................. 45
damu................................................................. 56
dari ................................................................... 42
de.......................16, 17, 19, 23, 33, 37, 40, 41, 52
de akv ............................................................... 40
de bi..................................................................40
de henduhengge................................................ 29
de isirakv .......................................................... 22
de kai ................................................................ 29
de obu...............................................................37
de oci ................................................................ 24
de ombi............................................................. 37
de seme............................................................. 22
dele ................................................................... 52
dembei.............................................................. 50
dere................................................. 26, 31, 35, 36
dere aise............................................................ 31
deri ................................................................... 18
doigomxome..................................................... 46
doigonde........................................................... 46
dolo................................................................... 52
donjici............................................................... 38
du...................................................................... 19
dule................................................................... 35
ebele ................................................................. 52
eberi akv...........................................................44
ebsihe ............................................................... 42
ede .................................................................... 50
ede bime ........................................................... 31
eici.................................................................... 49
eicibe ................................................................ 54
eiterecibe .......................................................... 47
eitereme............................................................ 38
ele..................................................................... 41
elekei ................................................................ 33
elemangga.........................................................47
embici ...............................................................49
emdubei ............................................................51
ememu ..............................................................49
ememungge.......................................................49
emgeri...............................................................34
emgi..................................................................53
emke emken i....................................................47
eo ......................................................................20
ere cohome........................................................39
ere dade.............................................................31
ereni..................................................................50
ertu....................................................................52
esi......................................................................23
esi seci ojorakv.................................................45
fejile..................................................................52
fi.................................................................. 25, 26
fi bi ...................................................................27
fi…me...............................................................26
fonji ..................................................................52
fuhali.................................................................51
funde.................................................................53
gele ...................................................................52
gelhun akv ........................................................44
geli........................................................31, 33, 55
gemu .................................................................51
gese.............................................................23, 32
giyan .................................................................40
giyanakv ...........................................................45
giyvn.................................................................20
gojime...............................................................31
gubci .................................................................51
guwelke ............................................................37
gvnihakv ...........................................................44
gvnin.................................................................39
ha .................................................... 20, 22, 23, 24
ha, he .......................................................... 34, 41
ha, he, ho ..........................................................54
ha, re.................................................................34
habi ...................................................................27
hade ..................................................................54
hai .....................................................................27
hai…bi..............................................................28
hakv ..................................................................27
hakvn................................................................ 20
hamika.............................................................. 37
hamime............................................................. 37
haminambi........................................................ 37
hangge .............................................................. 52
haran........................................................... 49, 53
he.......................................................... 22, 23, 24
hebi................................................................... 27
hede .................................................................. 54
hei..................................................................... 27
hei…bi.............................................................. 28
hekv.................................................................. 27
henduhe ............................................................ 30
hendure............................................................. 21
hengge .............................................................. 52
heni................................................................... 45
heni majige....................................................... 46
hercun akv ........................................................ 44
ho................................................................ 22, 24
hoi..................................................................... 27
hoi…bi ............................................................. 28
hon.................................................................... 50
hono bade ......................................................... 21
i................................................................... 17, 23
ici...................................................................... 53
ildun de............................................................. 46
ini cisui.............................................................47
inu..................................................................... 40
inu kai............................................................... 29
io....................................................................... 20
ishunde ............................................................. 46
isibu.................................................................. 52
isika .................................................................. 37
isina .................................................................. 52
ja................................................................. 19, 40
ja i..................................................................... 40
jabu................................................................... 52
jaci.................................................................... 50
jai...................................................................... 55
jaka ................................................................... 25
jakade ............................................................... 23
jalin....................................................... 39, 49, 53
je....................................................................... 19
jergi ............................................................ 18, 53
ji........................................................................18
jiduji..................................................................50
jing....................................................................46
jingkini..............................................................46
jo.......................................................................19
jobo...................................................................52
joo.....................................................................37
ju.......................................................................18
ka ................................................................ 24, 43
kai ............................................................... 20, 26
ke ................................................................ 24, 43
kejine ................................................................41
kemuni ..............................................................55
ki.......................................................................36
ki sembi ............................................................36
kini....................................................................38
ko......................................................................24
kon....................................................................43
kv......................................................................20
la .......................................................................24
lame ..................................................................31
le ................................................................. 24, 41
leri.....................................................................52
lori ....................................................................52
majige ...............................................................45
maka .................................................................35
mangga .............................................................40
manggai ............................................................35
manggi........................................................33, 42
mari...................................................................42
mbi......................................21, 26, 27, 31, 35, 54
mbihede ............................................................25
me ............................................. 25, 26, 27, 28, 37
me banjinarakv .................................................44
me bi.................................................................27
meimeni ............................................................47
meliyan .............................................................43
meni meni.........................................................47
mujakv..............................................................50
mujangga ..........................................................54
mujanggao ........................................................21
mutembi............................................................32
muterei teile......................................................42
na ......................................................................18
na, me, fi........................................................... 54
nakv.................................................................. 42
namaxan ........................................................... 33
naranggi............................................................ 50
ne...................................................................... 18
nememe ............................................................ 47
nerginde............................................................ 33
ngga.................................................................. 43
nggala ............................................................... 34
ngge.................................................................. 43
nggele ............................................................... 34
nggeri ............................................................... 42
nggo.................................................................. 43
ni..................................................... 17, 21, 23, 35
nike................................................................... 52
nio............................................................... 32, 35
nisihai............................................................... 41
noho.................................................................. 42
nokai................................................................. 50
nu................................................................ 18, 19
nurhvme............................................................ 41
o........................................................................ 24
obu.............................................................. 36, 37
obure ombi ....................................................... 48
oci............................................................... 24, 48
ocibe ................................................................. 22
ocini.................................................................. 38
ofi ............................................................... 28, 48
ofi kai ............................................................... 29
ofi, .................................................................... 48
oho ombi........................................................... 48
ohode.................................................... 27, 32, 48
oilo ................................................................... 52
ojoro ................................................................. 48
ojorokv ............................................................. 24
okini ................................................................. 38
olho................................................................... 52
ombi ................................................................. 24
ombio ............................................................... 21
ome....................................................... 24, 25, 48
oso .................................................................... 36
pi....................................................................... 25
ra............................................... 21, 22, 23, 24, 26
ra, re ................................................................. 54
ra, re, ha, he ......................................................33
ra, re, ro .......................................... 28, 34, 35, 40
rahv...................................................................21
rakv...................................................................27
rakvn.................................................................20
rao.....................................................................37
re.............................20, 21,22, 23, 24, 26,27, 37
rede ...................................................................54
rengge ...............................................................28
rengge, hangge..................................................28
reo.....................................................................37
ro............................................... 21, 22, 23, 24, 26
sa.......................................................................18
sacibe................................................................22
saka...................................................................25
sarkv .................................................................37
sasa ...................................................................53
se.......................................................................18
seci....................................................................35
sefi ....................................................................30
sehe.............................................................35, 38
sehebi................................................................29
sehede ...............................................................32
sehei..................................................................36
sehengge ..................................................... 16, 30
sei......................................................................18
sembi .............................................. 21, 30, 36, 38
seme................................................21, 22, 38, 40
semeo................................................................21
sengguwe..........................................................52
sere....................................................................38
sere anggala......................................................22
serengge......................................................16, 29
shun ..................................................................43
shvn ..................................................................43
si .................................................................18, 43
sidende..............................................................33
sihun .................................................................43
sihvn .................................................................43
sirame ...............................................................55
skan...................................................................36
songkoi .............................................................53
ta ........................................................... 18, 19, 42
tai......................................................................43
tala.............................................................. 47, 52
talude................................................................ 32
te........................................................... 18, 19, 42
te bici................................................................ 49
te bicibe ............................................................ 49
tei...................................................................... 43
teile................................................................... 23
teile akv ............................................................ 23
teisu teisu.......................................................... 47
teisule ............................................................... 52
tele.............................................................. 47, 52
teni.................................................................... 55
tere anggala ...................................................... 48
tere dade ........................................................... 31
tereci................................................................. 50
tetendere ........................................................... 34
tolo ............................................................. 47, 52
tome.................................................................. 42
tule.................................................................... 52
tulgiyen............................................................. 52
turgun ................................................... 39, 49, 53
tuttu bime ......................................................... 31
tuttu ofi............................................................. 48
tuttu seme ......................................................... 49
udu.................................................................... 22
ulhiyen i............................................................46
umai..................................................................51
umainaci ojorakv..............................................45
ume ...................................................................21
umesi ................................................................50
urui....................................................................45
urunakv.............................................................45
uthai......................................................25, 38, 47
uttu bime...........................................................31
uttu ofi ..............................................................48
uttu ohode.........................................................34
wacihiyame.......................................................51
wajiha ...............................................................56
wajihabi ............................................................56
waka..................................................................28
wala ..................................................................52
xa ......................................................................19
xe ......................................................................19
xo......................................................................19
xon....................................................................20
xuwe .................................................................47
yaya ..................................................................40
yooni.................................................................51
yvn....................................................................20
julerisun
前言
ere《dasame foloho manju gisun i untuhun hergen i temgetu jorin bithe》, udu fe bithe ocibe, hvlara tacire saligan bi, umesi sain bithe.
这本《重刻清文虚字指南编》虽是旧书，但仍有阅读学习的价值，是本很好的书。
ere bithe de manju gisun i untuhun hergen be aifinici emgeri ambula narhvxame fuhaxame xumileme sibkime,
该书早已将满语虚词研究得非常细致透彻深入，
manju bithe i mangga ba, emu gisun de icihi ojoro,
emu hergen de fiyartun ojorongge, yargiyan hergen
de akv, yooni untuhun hergen de bisire be tengkifi,
指出满语的难处是，导致一语之瑕疵，一字之
不足者，不在实词，皆在于虚词 ,
untuhun hergen be jafafi, gisun tome hergen aname,
duibulen gisun be yarume dosimbufi, ere bithe be
banjibume arahangge,
遂抓住虚词，字斟句酌，援引例句，成就此书，
yala arsari waka kai.
真是非比寻常啊。
tesu bithei xutucin de:"ubaliyambure be tuktan tacire urse, erebe gaifi fuhaxame sibkime ohode, heo seme alin be tafara doko yenju, mederi be doore dogon tuhan obuci ombi dere" sehebe, isi seci ombi dere!
该书序言中所讲的：“初学翻译者，诚取而熟玩之，或可为梯山之捷径，航海之津梁也与”可谓真实不虚！
enenggide gisureci, fe be urebume ice be sara de buleku obufi, nememe fuhaxame sibkime elei xumin narahvn de isibure, ereci sibe gisun hergen i heregelere kooli, xuturu giyan be durugan de dosibure ergide, ineku niyececun ombi dere sembi.
今曰而言，以温故知新为鉴，进一步熟读研习，更加达到深入细致，对于今后规范锡伯语言文字的行文之法， xuturu之理，应有增裨。 ne, da bithe i songkoi manju nikan hergen be kamcime tucibuhengge, sibe, nikan juwe hacin gisun hergen be tacire de, bodo ci terei tusa micihiyan waka aise!
今依原书满汉文合璧出版，对于学习锡汉两种语言文字，窃忖当可受益匪浅！
ere bithe be tucire de, umai tenteke nonggime edelebuhe ba akv,
出版本书时，并无增删之处，
manggai daci juwei debtelin be emke obume acabume debtelifi, hacin meyen i joringga i fejile afaha i ton be dosibume arafi, baicara, hvlara tacire de ildungga obuhobi
不过将原来的两册合并为一册，并在目录的索引下面加上了页数，以便于查阅学习。
xanbe 1983.9.29
manju gisun i untuhun hergen i temgetu jorin bithei xutucin
清文虚字指南编序
manju bithe ocibe, nikan bithe ocibe, gemu doro be ejere tetun,
文无清汉，皆为载道之舆
julgei gisun okini, te i gisun okini, yooni bithe be ulara baitalan.
辞有古今，悉属传文之具
kungdzi i henduhengge: gisun de xu akv oci, ularangge goidarakv sehe be tuwaci,
孔子曰：“言之无文，行之不远”
doro, bithei ildun de genggilere be dahame, bithe inu gisun i ildun de iletulembikai.
是道以文明而文亦由辞而现也
te bici ihan be cukubuhe, tura de jalukiyahangge, bithe cagan ton akv.
夫汗牛充栋，载籍靡穷
tuttu seme nikan bithe udu ambula bicibe, ulhime bahanahai xuwe hafuka de,
然汉文虽博，而融会贯通
bihe bihei ini cisui ereci tede hafunara ferguwecuke babi,
久之自有即此达彼之妙
manju bithede oci tuttu akv.
清文则弗然
emu gisun i sarkv bithe bici, uthai emu gisunde icihi ombi.
文有一句不知，即为一句之疵
emu hergen i ulhirakv gisun bici, uthai emu hergen de fayaratun ombi.
句有一字未解，即为一字之玷
tere anggala manju bithei mangga ba, untuhun gisunde bisire dabala, yargiyan hergen de akv.
且清文之难，纯在虚文而不在实字
deribure acabure kemun icide, untuhun gisun akv oci. terei jurgan be iletuleme muterakv,
起合之准绳，非虚文无以达其义
holboro ulire sudala siren de, untuhun gisun akv oci, tere gvnin be tuyembume banjinarakv.
贯串之脉络，非清文弗可传其神。
tacire urse, tere kemun ici be baharakv oci, duribure acabure babe ilgame muterakv,
学者不得其准绳，则起合无以辨
sudala siren be sarkv oci, holboro ulire babe getukeleme muterakv,
不知其脉络，则贯穿无由明
tere ubaliyalmbuha sunja nomun duin bithe i jergi geren bithe de,
其五经四子翻译诸书，
untuhun gisun yargiyan jurgan be gemu yongkibuha bicibe,
虚文实义无所不备，
damu debtelin jaci labdu, emu erinde biretei akvname tuwame banjinarakv,
然卷帙繁多，一时偏览难周，
ede tukte tacire urse de tusa ojoro hergen tomorhon gisun gisun i bithe be baiki seci, yala absi mangga ni.
求其字简句易有裨语初学者，戛戛乎难之。
ubabe gvninaha dari, hercun akv ede gvnin axxafi,
每念及此，不觉有感于斯
tereci mini mentuhun albatu be bodorakv, beyei heni saha babe tucibume,
于是不揣鄙陋，樗栎自专
manju gisun i untuhun hergen i ucun be, majige tuwancihiyame dasatafi,
取清文虚字歌，稍加润色，
gisun tome hergen aname gergen aname, duibulen gisun be yarume dosimbubi,
逐句逐字，引以譬语，
emu bithe obume banjibufi, temgetu jorin seme gebulehe.
集成一帙，命之曰指南。
ubaliyambure be tuktan tacire urse, erebe gaifi fuhaxame sibkime ohode,
初学翻译者，诚取而熟玩之，
heo seme alin be tafara doko yenju, mederi be doore dogon tuhan obuci ombi dere
或可为梯山之捷径，航海之津梁也与
damu mini tacihangge cinggiya bahanahangge tongga, ere bithe be banjibure de,
第以余之葑菲刍荛，集是编也，
erebe dosimbu nakv terebe melebure ufaracun akv ome muterakv ayoo sembi.
不无引此失彼之弊
damu buyerengge, den genggiyen saisa ere bithe be sabufi, ambula tuwancihiyame,
惟愿高明遇此，大为笔削，
tesuhekv babe niyacetere, hamirakv babe dasatara ohode,
补其不足，匡其不逮
emu gisun nonggibuci, emu gisun i tusa bahara,
则多一言，有一言之益，
emu hergen eberembuci, emu hergen i jelen geturere be dahame,
去一字少一字之憾，
ere mini jabxan sere anggala, inu amgan tacire ursei jabxan kai.
岂余之幸也，亦来许之幸也。
badarangga doro i juwanci aniya niowanggiyan bonio ulgiyan biyai icede
光绪十年甲申阳月朔
heo tiyan wanfu gingguleme ejeme araha.
厚田万福谨识
xutucin
序 gung xu dzi umesi faksi seme, erguwejitu durbejitu ci uksalame muterakv, 夫公输致巧，规矩难离， kumun i hafa kuwang dembei galbi seme, aliui elioi be kemun obuhabi.师旷极聪，律吕是式 xu muten de badarambuci, ya hacin uttu waka ni? 推之文艺，何莫非然？ tuttu oci, xu fiyelen arambi sere doro, jilgan mudan durun kemun, tuktan tacire urse urunakv narhvxame sibkici acambi. 是以行文一途，格调机局，初学务宜切讲。 sain eldengge gincihiyan yangsangga, inenggi goidatala kiceci ini cisui isiname mutembi. 精英薻丽，工久自能造诣者也。 damu kimcici, nikan bithei duka de dosire kooli, tuktan tacire urse de tutabuha eiten fiyelen, ududu minggan tanggv hacin i teile akv.惟考汉文入门之法，示初学诸篇，无虑数千百种， musei manju gisun i mujilen i turu, fuhali uladuha bithe komso ofi, utala inenggi taciha seme, hono terei jorin be getukelehekv de isinahabi.而吾三韩心法，竟鲜传书，以致为学多曰尚有未能明其旨者。 bi kemuni manju gisun i toktoho kooli be isamjafi bithe arame, amaga tacire urese de tusa araki seme gvnihade, 余尝思将清文成法，集而为书以益后进 beye ulhihengge cinggiya sahangge komso babe tulbime, gehun akv cihai salihakv.而自问浅识陋寡见，未敢自专。 tere inenggi emu yamun i gucu wan agu i emgi ere turgun be leoleme isiname ofi, 一曰与同寅万公语及其故， siyan xeng emu bithe be tucibufi minde tuwabuha de, ere manjun gisun i temgetu jorin bithe, mini gucu de folobuha sehebi. 先生出一卷示余曰：“此清文指南，友人某已梓之矣。 ” bi debtelin be neifi hvlara de, buyehei sindame jenderakv.
余展卷读之，爱不释手。
siyan xeng ni gvnin, eici neneme mini mujilen be bahabi.
先生之意，该先有获于我心者也。
damu emu niyalma ci banjibufi, largin fulu kemungge dulemxeku i ufaracun be akv obume muterakv.
惟是编诸一手，不无繁衍简略之虞，
utala niyalma de sarkiyabufi, talude calabume taxarabuha calabun bi.
假钞多人，间有鲁鱼亥豕之弊。
tereci gvnin de getuken akv ba bici, dere tokome faksalabuki, giyan de narahvn akv ba bici, dere tokome subuki,
于是意有未明，面请剖之，理有未详，面请解之。
geli tesurakv de, niyecehe, dalhidara babe meitehe.
又且补其不足，去其重复。
tuttu seme urunakv siyan seng inu sehe manggi, teni bithe de arahabi
然必先生题之然后笔之于书也。
sahahvn meihe i niyeniyeri forgon de gioi jeng tang sere bithe uncara puseli i niyalma, dasame foloro mujin bi, nimi asaraha debtelin be baifi,
癸巳春聚珍坊主，有志重梓，索余藏本，
bi musei manju bithe be batarambure be saixambime, geli musei amaga tacire ursede tusa arara be maktaha turgunde,
余既嘉其振我国书，复羡其益我后学，
tuttu kimcime acabufi, folobume xuwaselabuha, gebu be nonggime dasame woloho manju gisun i untuhun hergen i temgetu jorin bitheseme gebulehe.
故加校核，以付剞劂增其名曰《重刻清文虚字指南编》
emu aniya otolo bithe xanggaha de, bi terecin xutucin arafi da dube be ejehe.
历寒暑而成书，余遂序之以志其原委
badarangga doro i orici aniya niyeniyeri ujui biyade, ujen coohai gvsaifungxan xutucin araha.
光绪二十年孟春之月汉军凤山序
dasame foloho manju bithe i untuhun hergen i temgetu jorin bithe
重刻清文虚字指南
蒙古厚田万福著，汉军凤山禹门订
i ni ci kai与 de be用处最广讲论多 manju bithede untuhun hergen baitalara ba umesi labdu 清文用虚字处昀多， tacire urse gvnin werixeme sibkime baici acambi 学者当留心讲求之
1)里头上头并时候，给于在于皆是 de
angga de hvlambi
口里头念
mujilen de ejembi
心里头记
uju de hukxembi
头上头顶之
falanggv de tukiyembi
掌上头擎之
hafan tere de bolgo oso
做官的时候要清
baita icihiyara de tondo oso
办事的时候要公
minde gajifi tuwa
给我拿来看
inde benefi xa
给他送去瞧
niyalma de tusa arambi
与人方便
beye de jabxaki bahambi
与己得益
aibide acambi
在何方相见
ubade aliyambi
在此处等候
baita de kicembi
敏于事
gisun de olhoxombi
慎于言
2)把将以使令教字，共是七样尽翻 be，下边必有 bu字应，不然口气亦可托。
jingse be hadabumbi
把顶子带之
gvlha be etumbi
把靴子穿之
bithe be ureme hvla
将书熟熟的念
hergen be saikan ara
将字好好的写
gosin jurgan be fulehe obumbi
以仁义为本
doro erdemu be tuhen obumbi
以道德为归
ambasa saisa be an be tuwakiyabumbi
使君子安常
buya niyalma be waka be ulhibumbi
使小人知非
niyalma be gvnin usambumbi
令人失望
jaka be teisu bahabumbi
令物得所
amban oho niyalma be tondo okini sembi
教臣子忠
jui oho niyalma be hiyooxun okini sembi
教人子孝
niyalma be sain gisun gisurebumbi
教人说好话
niyalma be sain baita yabubumbi
教人行好事
3)bu字亦有自然处，只看有 be与无 be
erdemu ilibuha manggi gebu mutebumbi
德见而后名立
beye tuwancihiyabuha manggi boo teksilebumbi
身修而后家齐
4)也字翻 be讲是字，上用 serengge与 sehengge
tondo serengge dulimba be
忠者中也
ginggun serengge cibsen be
敬者静也
banin serengge uthai giyan be
性即理也
giyan serengge uthai sukdun be
理即气也
fulehe be kicembi sehengge
所谓务本者
hiyooxun deocin be yabure be
是行孝悌也
xu be tacimbi sehengge
所谓学文者
irgebun bithe be kicere be
是攻诗书也
5)上 de下 bu为被字，用法如同上有 be
weri de basubumbi
被人耻笑
gvwa de gidabumbi
被人欺压
6)的之以用皆翻 i，在人运用要斟酌
fe ice i baita hacin
新陈的案件
uru waka i arbun dursun
是非的情形
duin mederi i onco
四海之广
tumen jaka i largin
万物之多
tondo i ejen be uilembi
以忠事君
onco i fejergingge be kadalambi
以宽御下
gida i gidalambi
用枪扎
xaka i xakalambi
用叉扠
7)四头之下 i念 ni，此外单连都使得
gocishvn anahvnjan i tacin
逊让之风
tondo akdun i yabun
忠信之行
giyan fiyan i gamambi
调停齐楚
funcen daban i icihiyambi
办理裕如
abkai xu na i giyan
天文地理
niyalmai buyenin jakai arbun
人情物弁
yasai tuwambi
用眼瞧
galai jorimbi
用手指
8)五头的之字翻 ni，犹同 i字一样说
ya wang ni harangga
哪（原文作“那”）王的属下
ya gung ni duka
哪（原文作“那”）公的门上
ba wang ni baturu
霸王之勇
jang liyang ni mergen
张良之智
9)句尾之 ni呢哉用，上承文气有所托 adarame与 ainahai，ainu与 ai，aiseme
ere ai jaka ni
这是什么东西呢
bi ainu takarakv ni
我为何不认得呢
tere baita ainahai foihori biheni
其事岂偶然哉
terei giyan ainahai taxan ni
其理岂或爽哉
adarame oncodome guwebume mutembini
何能宽宥
ainahai fejile de fangkabuci ombini
岂足蔽辜
ainu uttu mandan ni
因何如此慢
aiseme tuttu ekxembini
怎么那么（原文为“们”）忙
10) ci字若在整字下，自从由第比离说。否则上连破字用，若字若是还有则。
abka ci wasimbi
自天而降
na ci banjimbi
自地而生
julgeci tetele gemu uttu
从古至今皆如此
ereci amasi geli antaka
从此以往复如何
hanciki ci goroki de isinambi
由近及远
dorgi ci tulergi de hafunambi
由中达外
uduci
第几
uducingge
第几的
ilaci
第三
ilacingge
第三的
ubaci goro akv
离此处不远
tubaci umesi hanci
离那里很近
i sinci fulu
他比你强
bi weci eberi
我比谁不及
geneci uthai hvdun jio
若去就快来 jiderakv oci alire(《满汉词典》为“ aliyare”) be joo
若不来不必等
teike teisulehengge weci
将才遇见的是谁人
teniken tungginehengge aici
方才拾着的是什么
kiceme tacici xanggaci ombi
勤学则可成
tacirakv oci beyebe waliyabumbikai
不学则自弃也
11)deri亦是从由字，比 ci实在有著落
ederi absi genembi
从此处何往
tederi boode marimbi
从那里回家
muke xeri deri tucimbi
水由泉出
edun sangga deri dosimbi
风由孔入
fa deri gala be jafambi
自窗执其手
mederi deri bira de juwembi
自海运於河
12)sa se si ta te 们众等，只看本字口气说，官事又有二样用， sei字与 be俱使得，等事等物与等处，乃用 jergi方使得
han sa, wang sa,
君等，王等，
gung se, heo se
公等，侯等
ambasa, hafasa, irgese, mergese
大臣等，官员等，民人等，贤士们
hahasi, hehesi
众男子，众女人
amjita, ahvta, eshete, deote
伯父们，众兄们，叔父们，众弟们
aliha bithei da ortai sei，gingguleme wesimbuhe
大学士鄂尔泰等谨题
amban be baicaci
臣等查
jabxaha ufaraha jergi baita
得失等事
eture jetere jergi jaka
衣食等物
hanci goro i jergi ba
远近等处
13) ji,ju是来， na, ne, nu是去
dosinjirengge dosinju
进来的进来
tucinjirengge tucinju
出来的出来
dosinarangge dosinu
进去的进去
tucinerengge tucinu
出去的出去
dosifi fonjina
进去问去
tucifi gisureneeldexembi
出去说去频频照耀
nemexembi
14)齐众 nu, du,与 ca, ce,连连增加
sasa acanumbitokoxombi
大家齐见连连戳刺
uhei hebdenumbi holtoxombi
共同齐商常常撒谎
ishunde aisilandumbiarganacambi
一齐相助频频生芽
geren temxendumbiataracambi
大家齐争常常喧闹
dalbade ilicambixurgecembi
齐在旁边站连连打颤
amala dahacambiergecembi
一齐后面跟常常安逸
ekisakai tecembi korsocombi
齐都静坐频频愧恨
sula leolecembihoksoncombi
大众闲谈常常烦愠
gvninjambi
15) ta, da, te, de, xa, xe, xo，ca, ce, co与 ja,常常思想
je, jo， toohanjambi
此等字样皆一意，频频常常连连说频频犹豫
aisilatambierehunjembi
常常帮助连连指望
ubaxatambiulhinjembi
频频反覆常常醒悟
ucudambigolonjombi
连连挽和频频惧怕
baktandambiolhonjombi
常常容纳常常畏惧
niyecetembi
频频补缀16) ai字多贴何字讲，又是什么与什么
hvngsitembiai baita
连连摔抖何事
ibedembiai turgun
连连进步何故
seoledembiai dalji
常常思索何干
habtaxambiai sui
连连展眼何苦
biluxambiai gvnin
频频摩抚什么意
ai yabun aika ede akv semeo
什么行为顾不在兹乎
ai bengsen yala sain akv semeo
什么本事岂不美哉
ai muten
什么能奈18)反诘不曾未曾语 rakvn, hakvn等字多，倘
ai yokto或本文是整字，则用 akvn下边托
甚么趣儿baitalaci ojorakvn
ai demun不可用么
甚么样子yabume muterakvn
不能行么
17) ao, eo, io尾皆疑问又作反口语气说yala sabuhakvn
tere niyalma be takambio真没有瞧见么
认得那个人么umai donjihakvn
ere giyan be ulhimbio 并未听见么
懂得这个理么muse gisurehekvn
julgei ulasi be sabuhao 我们没言说么
瞧见古迹了么suwe hebexehekvn
yoro gisun be donjihao 你们未商量么
听见谣言了么tacihangge sain akvn
cananggi si geneheo学得不好么
前日你去了么urabuhengge mangga akvn
sikse i jiheo练得不强么
昨天他来了么
aika amtanggao 19)四头整字变疑问 yvn, xon, giyvn字尾接着
有什么趣儿吗ere ucuri saiyvn
yala sebjenggeo 这一向可好么
真是个乐儿么ini gisun taxon
dule uttu nio他的话假么
原来这样么tere baita yargiyvn
mini teile nio那宗事真么
岂只是我吗
ereci tucinerengge bio20) kai字落脚即决断，翻作哪呀啊也说
有外此者乎tuwaci mujangga kai
ereci dulenderengge bio看起来果然哪
岂加於此哉gisurehengge yala taxan akv kai
gosin seci ombio所言真不假呀
可谓仁乎toktoho doro kai
targacun oburakvci ombio一定的道理啊
可不戒欤ini cisui bainara giyan kai
inu sebjen wakao 自然之理也
不亦乐乎
iletu tusa wakao
非明效欤
21) dabala本是罢字意，又作尔字也使得，或然又作而已矣 ha, re, kv尾接处多
anggai canggi gisurere dabala
竟嘴说罢
manggai niyalma be tafulara dabala
不过劝罢
niyalma tome beye de wesihun ojorongge bi
人人有贵於已者
gvnirakv dabala
弗思耳
niyalma ainahai eterakv de jobombini
夫人岂以不胜为患哉
yaburakv dabala
弗为耳
tere gosin inu urebure de bisire dabala
夫仁亦在乎熟之而已矣
ambasa saisa kooli be yabume hesebun be aliyara dabala
君子行法以俟命而已矣
22)ume是休勿莫别毋下用 ra，re，ro字托
ume banuhvxara
休懒惰
ume sartabure
勿迟误
ume oihorilara
莫轻忽
ume onggoro
别忘记
ume ginggun akv ojoro
毋不敬
23) hono bade是尚且下有何况 be，ai， hendure，若无反诘何况处 babi与 ni俱可托，还有下接 mbi处，临文随地细斟酌
bithe be hono giyangname bahanarakv bade
书尚且不会讲
xu fiyelen arara be ai hendure
何况作文章
jalan i encu demun i niyalma, kungdzi mengdzi i bithe be hono ulhime muterakv bade,
世之异端之士于孔孟之书尚且不能解，
loodzi juwang dzi i tacin de urui sibkime fuhaxaci,
而于老庄之术一味钻研，
ere bolgo getuken i jalan be waliyafi, butu buruhun i jukvn de dosinaha be dahame,是舍清明之世，而入幽暗之途，
ai tusa arara babi.
有何益哉
tere tacin de hiyooxun deocin be hono giyangnarakv bade,
其俗也孝悌尚且不讲，
gosin jurgan be ele weihuken secibe,
仁义更以为轻，
ai doro be jafafi, abaka na i sidende ilibumbini.
然以何道立于天地之间哉
hono urunakv kiceme hvsutulefi,
尚必待功力专勤
dahvn dahvn i hing seme girkvha manggi, teni bahara bade,
至再至三而始得之
ede tacin fonjin i doro kicerengge ele nemeci,
可以知学问之道
dosinarangge inu ele xumin ojoro be saci ombi.
功愈加则业亦愈进
24)ombio semeo mujanggao，三字上亦可用 bade
beye de tusa sere bade
尚且于己有益
gvnin sithvrakvci ombio
可不专心么
jalan i baita hono uttu ojoro bade
世事尚然如是
inu nasacuka akv semeo
不亦（原文为“以”）悲乎
emkeri kiceci, mujilen ulhire gvnin bahanara bade,
一勤，则心领神会
tacin fonjin xumin dosinarakv mujanggao
学问岂不深造哉
25) rahv ayoo是恐字，连用 rahv单 ayoo文气断住托 sembi，串文句下用 seme
tacin fonjin eberi ojorahv sembi
恐其学问不及
gungge gebu muteburakv ayoo sembi
恐怕功名不成
waliyarahv seme gvnin werixembi
恐怕遗失而留神
efujere ayoo seme mujilen bibumbi
恐其毁坏而在意
26)单用 seme是等因等语承上启下为过脉
uttu tuttu seme, harangga geren baci bithe benjihebi
如此如彼等因由各该处咨行前来
encu afaha arafi ilgame faksalame saixame huwekiyebuki seme baime wesimbuhebi
另片奏请分别奖励等语
27)上文结句连下用中间过笔用 seme
coohai caliyan de eden akv sere anggala,
不但于兵饷无亏
ba na de yargiyan i ambun tusa bi seme
于地方实有裨益
tuttu gelhun akv toktoho kooli be memereci ojorakv
故不敢拘泥成格
28) de seme是虽在讲
hahi cahi de seme
虽在造次
inu aljaci ojorakv
亦不可离
tuhere afara de seme
虽在颠沛
kemuni ashvci ojorakv
仍不可去
29) be seme作连是说
imbe seme inu fimeci ojorakv
连他也惹不得
simbe seme geli ainara
是你又怎么样
30)虽字神情有 udu句下应有 bicibe， ha, he, ho等共整字往往常有用 seme，揣摩文气如何语 cibe, sacibe, ocibe
udu dabali i gese bicibe，inu bahabuci acarangge 虽觉过优，亦所应得 udu koolide acanarakv bicibe，inu acara be tujame akdulaci ombi
虽不符例，亦可酌保 udu songgolome alhvdaha seme，hono haminarakv ayoo sembi
虽然则效，犹恐不逮 udu badarambume fisembuhe seme，hono xuwe hafuhakv
虽则衍述，尚未通彻 udu enduringge niyalma seme，inu sarkv babi虽圣人，亦有所不知 udu bithe hvlacibe，doro kiyan be getukelerakv虽然读书，不明道理 udu gungge bi secibe，beyei gvnin be dekderxeci ojorakv
虽然有功，不可自逞其志 udu endebuku akv secibe，ser sere babe olhoxorakvci ojorakv
虽然无过，不可不慎其微 udu mujilen joborakv ocibe，inu seoleme gvnici acambi
虽是不劳心，也得思索 udu hvsun baiburakv ocibe，inu katunjame hacihiyaci acambi
虽然不费力，亦须勉强
31) ocibe是总然即便又作无论或是说
uthai ici acarakv ocibe, inu nikedeme baitalaci acambi
即便不合式，亦得迁就着使
manju ocibe nikan ocibe, gemu hafan irgen dabala
无论满汉，皆属臣民
jalafun ocibe, aldasi ocibe, ya jalgan ton waka
或寿或妖，孰非命算
32)与其翻为 anggala上连必用 ra, re, ro，下有不如不若字，用 de isirakv托
mekele hvlara anggala, dolori ejere de isirakv
与其竟念，不如心里记
untuhuri gisurere anggala, songkolome yabure de isirakv
与其空说，不若照着行
bahanarakv ojoro anggala, amcame tacire de isirakv
与其不会，莫若赶着学
33) sere anggala是不惟不但又作岂惟岂但说
abka de teherembi sere anggala, inu na de jergilaci ombi
不唯参天，亦可两地
hafan wesimbi sere anggala, geli ulin madambi
不但升官，且有发财
beye dursulembi sere anggala, geli hvsutuleme yabumbi
岂惟身体，而且力行
beye be tuwancihiyambi sere anggala, inu niyalma be dasambi
岂但修己，抑且治人
34)岂肯岂能用 aibi，上面须用 ra, re, ro
banjibume arara aibi
岂肯造作
balai yabure aibi
岂肯为非
ja i onggoro aibi
岂能遽忘
muterakv aibi
（原文缺汉译，其义应为：“岂能不会？”）
35) ci连 aibi是何有
dorolon anahvnjan i gurun be dasame muteci, aibi
能以礼让为国乎，何有
36)何妨 aibi上连 de
gisun bici, getukeleme gisurere de aibi
有话，何妨说明
37)专纯竟只使 canggi，仅上惟独用 teile，二字上接 i, ni, de, be 字，ra, re, ha, he等字多
oilorgi yangse be canggi wesihulembi,
专尚浮华
abkai giyan i canggi,
纯乎天理，
sui araha canggi,
竟作孽，
mangga arara canggi
只逞强
ere emu niyalmai teile,
仅此一人，
ede teile wajimbio
止此而已乎
hvdun be buyere teile,
唯有欲速，
mini teile tuttu akv
予独不然
38)若是不独不只句， teile akv语话多
tacin fonjin fulu i teile akv, yabun tuwakiyan inu sain
不独学问见长，品行也好
afame mutere teile akv, geli tuwakiyame bahanambi
不止能战，又且善守
39) adali如同 gese相似，总作比如似若说，二字之上接 i ni, ra, re与 ha, he诸字多
ini arbun giru sini adali, sini banin wen ini gese
他的形容如同你，你的品貌似乎他
jalafun julergi alin i adali, hvturi dergi mederi i gese
寿比南山，福如东海
sain be daharangge tafara adali, ehe be daharangge ulejere gese
从善如登，从恶如崩
den alin de tafaha gese, xumin tunggu de enggelehe gese
如登高山，如临深渊
bimbime akv i gese, jalu bime untuhun i adali
有若无，实若虚
faijuma i gese, tusurakv i gese
似不妥，似不足
40)与彼此相同与此相似， adali上又接 de
ini tacihangge sinde adali, sini arahangge inde adali
他的学问与你相同，你作的与他相似
41) esi之下 ci字托短章粗语方使得
esi jici, esi geneci, esi jeci, esi omici
自然来，自然去，自然吃，自然喝
42) jakade上用 ra, re, ro，下文落脚 ha, he,
ho,
ka, ke, ko皆一体用，引证已往述词多，
上边若接 i, ni字，又作跟前字句说 i minde alara jakade, bi teni saha 他告诉我，我才知道了 si ejerakv ojoro jakade, tuttu onggoho你不记着，所以忘了 niyamande hajilara jalade , tuttu algin algika亲于亲，所以扬名 dengjan dabure jakade, tuttu gehun gereke点上灯，所以大亮 bengsen fulu ojoro jakade, tuttu geren ci colgoroho 本领高强，所以出众 seibeni ioi han amba muke be eberembure jakade abkai fejergi necin oho昔者禹抑洪水，而天下平 jeo gung tulergi aiman be dahabufi, eshun gurgu be boxoro jakade, tanggv halai irgen nikton oho周公兼夷狄，驱猛兽，而百姓宁 kungdzi xajingga nomun be xanggabure jakade, facuhvn amban hvlha jui gelehe孔子成春秋，而乱臣贼子懼 sefu i jakade tacibure be baimbi, mini jakade yandume baimbi 师傅的跟前讨教，我等的跟前求情
43)追论已然之未然， bihe bici下托 bihe
tacihakv bihe bici, inu ulhime muterakv bihe
若未学过，也不能晓得
donjihakv bihe bici, inu same muterakv bihe
若未听见，亦不能知道
44) ha he等下接 bici,下文末用 bihe托，比论往事若如彼，也就如此意思说
tere fonde yargiyan mujilen i icihiyaha bici, inu calabuhade isinarakv behe.当时若是认真办，也不至于舛（ chuan三声）错
onnggolo gvnin werixehe bici, te inu sarkv ome muterakv bihe.
从前要留神，如今也不能不知道了
45) ombi ojorokv为可不可，上连 ci字是法则
ambasa saisa be unggici ombi, tuhebuci ojorokv holtoci ombi, gedebuci ojorokv.
君子可逝也，不可陷也，可诳也，不可罔也
46)由此及彼言所以， oci下用 ombi托
dorolon jurgan be sarkv oci, beyebe ilibume muterakv ombi.
不知礼仪，无以立身
tondo akdun be da obure oci, beye yabure de mangga akv ombi.
主乎忠信，不难行已
47)若在若往 de oci
dorgide oci, gemun hecen be karmame dalimbi.
若在内，则拱卫京师
tulergi de oci, jase jecen be giyarime dasambi.
若往外，则抚巡边疆
48) be oci若将若把说
ler ler sere bithei niyalma be oci, durun tuwakv obume alhvdara giyan.
若将蔼蔼文人，宜其法为表范
hoo hoo sere coohai haha be oci, kalka hecen obume nikendure giyan.
若把赴赴武夫，应须依作干城
49) o字若要接整字，不作可字作为说
ejen ofi ejen doro be akvmbuki, amban ofi amban i doro be akvmbuki seci.
欲为君尽君道，欲为臣尽臣道
juwe de gemu yoo han xvn han be alhvdaci wajiha.
二者皆法尧舜而已矣
50)整字难破接 ome,犹同 la, le用法活
gucu gargan de akdun ome, gaxan falga de hvwaliyasun ome muteci.
能信乎朋友，和夫乡党
hanciki ci goroki de isitala, niyalma dome gemu gingguleme ujeleme jiramilame tuwambi kai.
则由近及远，人皆敬重而厚待之矣
51)整字上接 ra, re, ro, ka, ke, ko与 ha, he,
ho，
此等字作的之用，又有所字意含着 gurun be dasara fulehe, dasan be yabubure oyonggo.为国之本，为政之要 erdemu be sonjoro kooli, gebu algika tacin, niongnio tucike bengsen. 抡才之典，著名的学问，超群的本事 geren ci colgoroko muten, enduringge niyalmai tutabuha tacihiyan.出众的能奈，圣人所遗之训 nenehe saisai leolehe gisun, hargaxan yamun i toktoho kooli.先贤所论之言，朝廷所定之例
52)若遇文气难断处，逐句只管用 fi, me
ejen oho niyalma, beyebe tob obufi, hargaxan yamun de enggeleme.
人君正己以临朝 geren hafan be tob obufi, tume irgen be dasame.正群僚以治万民
duin mederibe tob obufi, abkai fejergi be wembuhe manggi.
正四海，以化天下
teni gurun boo be enteheme karmame, goro goidatala doro tutabuci ombi.
方可永保国家统垂悠久也
53) fi字本是未然了，中间串语过文多
boode marifi, buda jefi, tacikvde jifi, saikan bengsen be tacikini.
回家了，吃饭了，上学了，好好学本事
ambasa saisa necin de bifi hesebun be aliyambi gisun i onggolo yabufi, amala dahabumbi.
君子居易以俟命，先行其言，而后从之
inenggi goidafi eimeme deribufi, fe be waliyafi ice be kicembi.
日久而生厌，舍旧而图新
54)有力神情应用 pi，又比 fi字意活泼
tanggv halai irgen leksei wempi, tumen jaka yooni ijishvn oho.
百姓普化，万物咸若
tumen gurun uhei hvwaliyapi, eiten gungge gemu badaraka.
万邦协和，庶绩咸熙
monggon sampi hargaxambi, mujilen jempi yabumbi.
引领而望，忍心而行
55) me字在中为串贯句尾却又讲之着
wembume tuwancihiyame selgiyeme yabubumbi, tacibume hvwaxabume banjibume xanggabumbi.
化裁推行，教养生成
hiyaooxun senggime be ujeleme wesihulembi, irgebun bithe be urebume tacimbi.
敦崇孝友，服皆诗书
beyebe olhvxome tacihiyan be dahambi.
谨身率教
giyan be songkolome fafun be tuwakiyambi, julgei dorolon be dahame.
循理奉公，遵之古礼
te i arbun de acaname, niyalma be tuwara baita be yabure ohode, sain akv i kooli bio.
合着时势，待人处事，岂有不好的
56)方才刚才如之何 saka jaka上接 me
yasa nicume saka, gaitai uthai hiri amgaha.
方才合眼，忽然就睡熟了
beye forgoxome jaka, hercun akv geli tuheke.
刚才回身，不觉又倒下了
57)才一刚一文气快句中文字只须 me
teni debtelin be neime, dolori acinggiyabufi sesulembi.
才一展卷，感切由衷
teni bithe be tuwame, alimbaharakv nasame sejilembi.
刚一临文，曷深慨欢
58)将及甫及与方及往往常有用 ome
juwan inenggi ume baita wacihiyaha,
将及旬日而蕆事
emu biya ome gungge mutebuhe.
甫及匝月而成功
ilan aniya ome wen selgiyebuhe.
方及三年而化成
59) me字若连 uthai语气紧如 mbihede
emgeri sabume, uthai sambi.
一见便知
emgeri yasalame, uthai getuken oho.
一目了然
urunakv kirimbihede, teni tusa bi.
必有忍，乃有济
urunaka kicembihede, teni gungge bi. 必黾（ min三声）勉，方有功
60) me字下面有 fi字不有 mbi即 ha，he
beyebe ilibume doro be yabume. niyaman be eldembufi gebu be algimbufi.
立身行道，显亲扬名
jui oho niyalmai doro be hvtuburakv oci acambi, gebu be kiceme maktacun be gaifi.
无亏于人子之道也可，沽名钓誉
deribun de kiceme duben de heoledefi, ulhiyen i sartabure waliyabure de dosinahabi.
勤始惰终，而日就荒废焉
te de acabume julge be yargiyalame, hanciki be gvnime tengkicuke babe fonjime ofi, mergen de haminaha bime, gosin de ibenehebi.
准今酌古，近思切问，而几乎贤且进于仁矣
61) fi字下面有 me字工夫递进语言多
juse deote be tuwahai donjihai olgiyen i urefi,
使子弟见闻日熟
durun kemun be songkome yabubume, inenggi goidaha manggi,
循蹈规矩之中
gvnin mujilen gulu nomhon,
久之心地淳良
yabun tuwakiyan tob ujen ombi.
行止端重
ba tome teisu teisu gaxan dendefi, gaxan dome meni meni falga be kadalabume, hoton de oci,
每处各自分保，每保各统一甲
hoxon be bodome dendefi, gaxan de oci, tokso be bodome faksalafi,
城以坊分，乡以图别，
boo tome duka aname, ishunde seremxeme tuwakiyabu,
排邻比户，互相防闲
hergime yabure hethe akv i urse, terei gebu be hvlhafi, terei tacihiyan be efuleme,
游食无藉之辈，阴窃其名，以坏其术，
amba muru gashan sabi jobolon hvturi i jergi hacin de anagan arame, ceni holo untuhun temgetu akv i gisun be algimbumbi.
大率假灾祥祸之事，以售其诞幻无稽之谈。
gurun boo de fafun ilibuhangge, cohome irgen i balai yabure be nakabufi, yarhvdame sain be yabukini, miosihon be ashvfi jingkini be wesihuleme, tuksicuke ci jailafi elhe be bahakini serengge.
朝廷之立法，所以禁民为非，导其为善，除邪崇正，云危就安者也
62) fi连 dere与 kai字，暗述上文因字活
niyalma teisu be dabame balai yaburengge, jurgan giyan be sarkv ofi dere.
人之越分妄为，不知夫义理耳
yaya tacin i xanggarakvngge, cohome gvnin siohvrakv ofi kai.
凡学之无成者，以其心不专也
63) me字平平往下串
bireme yargiyalame julge be yarume,
旁证远引
dahime dabtame akvmbume tucibume,
往覆周详
gvnin be iletu getuken obure be kicembi,
意取显明
niyengniyeri tarime bolori bargiyame,
春耕秋敛
ume erin be ufarabure.
勿失其时
kemneme malhvxame hairame ujime,
撙节爱养
ume kemun be jurcere.
勿愆于度
64)串文断落 ra, re, ro
beye selara,
自谦
beyede kimcire,
自省正念着书
beye de forgoxoro, jing hergen arame bi,
自反正写着字
beyebe tuwancihiyara be, sula gisun gisureme bisire de,
自修正在说闲话
tacire urse beye hacihiyaci acambi.sasa kaicame deribuhe,
学者须自勉焉大家嚷起来了
alban baita icihiyame bisire de,
65)或 me或 re连连用句尾当托 ohode，工 正在办官事
夫说到效验处自然而然 be dahame，下 ishunde daixame deribuhe.
文还得托 mbi 起止界限方明白彼此闹起来了
beyeningge be akvmbufi niyalma be giljame,
尽己而恕人68) habi hebi已然语
sarasu de isibufi jaka be hafume, tacime bahanahabi,
致知以格物已学会了
fe be urebume ice be sara, weileme xanggahabi,
温故而知新已做成了
jiramin be ujeleme dorolon be wesihulere ohode,ejeme urehebi,
敦厚以崇礼已记熟了
ini cisui sukdun hvwaliyapi, mujilen tokdoro,urebume dubihebi
自然和气而神凝已练惯了
jurgan xumpi, gosin urere be dahame,
义精而仁熟69)泛论未然 mbi字活
doro ereci wesihun, erdemu erci jiramin ombi. erdemu be genggiyelembi
将见道于是乎高德于是乎厚矣明德
irgen be icemelembi
66)揣度以往用 fi bi新民
temgetu be ejefi bi,sain de ilinambi
记上记号了止善
songko be sulabufi biilin be sambi
留下迹址了知止
butui erdemu iktambufi bi,
阴骘（ zhi四声）积下了70) hakv, hekv是未字
gungge faxxan ilibufi bi,alibume boolahakv
功劳立下了未禀报
wen wang han, u wang han i dasan, donjibume wesimbuhekv
文武之政未奏闻
undehen xusihe de arafi bi, bahafi alahakv
布在方策没得告诉
kungdzi mengdzi i doro, bithe cagan de ejefi bi. tucibume gisurehekv
孔孟之道，载在典籍没说出来
67)正当其时 me bi多71) rakv专以不弗说
jing bithe hvlame bi,dorolon i kemnerakv oci
不以礼节之
inu yabuci ojorokv kai
亦不可行也
tacirakvci wajiha, tacici, muterakv ofi, nakarakv.
有弗学，学之弗能弗措也
72)只管只是仅只语 hai, hei, hoi字串着说
yabuhai teyerakv,
只管走不歇着
gisurehei nakarakv
只是说不止
bodohoi wajirakv
仅只算不完
73)情切文完意难尽 hai, hei, hoi下 bi连着
ilihai icihiyara be aliyahai bi
立候办事
bi kemuni erehei bi
予日望之
aifinici tulbime bodohoi bi
久有筹划
74)因为神情是 ofi上非整字必用 me，句中又作为是讲上连整字方使得
yabun tuwakiyan sain ofi, niyalma teni kunduleme tuwambi.
因为品行好，人才敬重
tacire de amuran ofi, bengsen teni geren ci colgorome mutehebi.
因为好学，本事（原文作“是”）方能出众
da dube akv ofi, tuttu manggaxame faihacambi.
因为无头绪，所以为难着急
kemneme malhvxame ofi, tuttu bayan de isibuhabi.
因为节俭，所以致富
hafan ofi baita icihiyara de, tondo mujilen tebuci acambi.
因官莅政，须秉公心
niyalma ofi niyalmai doro be ulhirakv oci, niyalma ojorongge aini.
是人而不通人理，则何以为人
75) waka之上非整字必用 rengge与 hangge
an i ucuri ere durun i niyalma waka, ere ainaha ni
平素不是这样人这是怎么了
ten i erdemu waka oci, we uttu ome mutembi.
非至德，熟能如是乎
labdu be nemxerengge waka, jaci baitalara de acaburakv ofi kai.
不是贪多，太不符用啊
daci gebu be kicere jalin dabala, aisi be baihangge waka.
原为图名，非是求利
76)开口一叫使 rengge末尾亦用长音托
ambula donjime hacihiyame ejerengge, erdemu be hvwaxabure doro be badaramburenggge kai.
博闻强记，所以蓄德而弘业者也
fafun kooli serengge, hvwangdi han sai umainaci ojorakv baitalarangge.
法例者，帝王不得已而用之也
77)追述上文褒贬语下用 ci banjinahangge
tere tacin xanggarakvngge cohome kicerakv ci banjinahangge.
其学之不成者乃由于不勤也
niyalma gvnin i cihai balai yaburengge, sukdun salgabun i urhu ci banjinahangge.
人之任意妄为，乃由气质之偏
yaya dorolon jurgan be getukelerakvngge, bithe tacirakv ci banjinahangge.
大凡不明礼义者，不肯读书所致也
78)三字平行归一致 ra, re, ro,下接 rengge
teisu be tuwakiyara,
守分
erin de acabure,
从时
sain be sonjoro,
择善
jurgan de gurinjerengge,
徙义者
erdemu be wesihulere, doro be sebjelere niyalma kai.
尊德乐道之人也
79) rengge, hangge是的者用暗有人字意藏着
niyalma be warangge， ergen toodambi 杀人的，偿命 bekdun be edelerengge， jiha toodambi欠债的，还钱
sain be yabuhangge, hvturi bahambi
为善者，享福
ehe be deribuhengge, sui tuwambi
作恶者，受罪
80) serengge是论夫者乎整字与 ha, he亦可托，下文若是有也者， inu kai字作着落
mujin serengge，sukdun de dalahangge 夫志，气之师也 sukdun serengge，beye de jalukangge气，体之充也 gosin jurgan serengge，dasan i fulehe仁义者，理之本也 erun koro serengge，dasan i dube刑罚者，理之末也
enduringgei tacin serengge
夫圣学
kungdzi mengdzi de badarambuhabi
昌于邹鲁
doroi xoxohon serengge,
夫道统
yoo han xvn han ci deribuhebi
肇自中天
fujurungga ambasa saisa be, dubentele onggoci ojorakv serengge
有斐君子，终不可宣亏者
wesihun erdemu ten i sain
道盛德至善
irgen i onggome muterakv be henduhebi kai
民之不能忘也
dulimba tob serengge
中正本也
fulehe inu genggiyen kengse serengge
明断用也
baitalan inu dasan serengge
夫政也者
geli okjiha ulhv i adali kai.
蒲芦也
81) ofi kai是倒装语
jalan i niyalmai karman tuwakiyan be daruhai kvbulirengge terei jurgan aisi i ilgabun be sarkv ofi kai
世人之常变操守者，不知夫义，利之区也
yaya niyalmai da banin be ufarabuhangge, sain be genggiyelefi, tuktan de dahvme muterakv ofi kai.
凡人失其本性者，不能明善复初也
82) de kai be kai是也说
niyengniyeri edun i selgiyere
春鼓之以风
juwari aga i simeburengge
夏润之以雨
abkai erin de kai.
是天之时也
nuhu olho ba erin fisihe de acara
高躁者宜黍稷
nuhaliyan durbehun ba handu jeku de acarangge
下湿者宜粳稻
na i aisi de kai.
是地之利也
mujin be toktobumbi sehengge
所谓定志者 emu mujilen i sain be sonjofi，teng seme tuwakiyara be kai.
是一心择善而固执之也
cibsen be da arambi serengge
主敬者
beye mujilen be jafatame bargiyatafi
是摄束身心
gvwabsi akv obure be kai.
而不他适也
83)若是引经与据典必用 de henduhengge，句尾须用 sehebi起止界限方明白
dorolon i nomun de henduhengge
礼记曰
dorolon hafuci teisu toktombi sehebi
礼达而分定
ede wesihun fosihvn be ilgara
可见辨尊卑
dergi fejergi be faksalara de
分上下
dorolon ci dulenderengge akv be saci ombi.
莫过于礼也
hiyooxungga nomun de henduhengge
孝经云
dergi be elhe obure, irgen be dasara de
安上治民
dorolon ci sain ningge akv sehebi.
莫善于礼
erebe tuwahade dorolon serengge
是知礼也者
jalan de aisilara irgen de dalara oyonggo baita kai.
辅世长民之要务也
84)用 henduhe引述起句下须用 sehengge，往往中间用 sefi只看单连意如何
julgei niyalmai henduhe, belheme jabduci jobocun akv ombi sehengge.
昔人云，有备无患
yaya baita be doigomxoci, ilinara, doigomsorakv oci, waliyabure be henduhebi.
言凡是豫则立，不豫则废也
kungdzi i henduhe, julgei niyalmai gisun tucirakvngge.
孔子云，古者言之不出
beyei haminarakv jalin girume ofi kai sehengge.
耻躬之不逮也者
cohome untuhun gisun tucibure gojime, jabume yargiyan i songkolome muterakv ayoo sere turgun kai.
盖恐其徒托空言，不能躬行实践也
fudzi i henduhe, tacimbime erindari urebu sefi, geli tacire de amcarakv i adali oso sehengge.
子曰学而时习之，又曰学如不及
cohome niyalma be majige andande seme nakaci ojorokv erin be amcame kiceme tacikini sere gvnin kai.
乃使人及时勤学，不可须臾而或缀也
85)为字谓字是 sembi 上面必有 be叫着
umesi den, tumen jaka be elbehengge be, abka sembi.
至高而覆万物者，为天
umesi jiramin tumen jaka be alihangge be, na sembi.
至厚而载万物者，为地
inenggi, abka na de elderengge be, xun sembi.
日间光照于大地者，曰日
dobori abka na de elderengge be, biya sembi.
夜里光照于天地者，曰月
na de cokcohon i bisirengge be, alin sembi.
在地上高耸的，叫作山
xeri deri eyeme tucinjirengge be, muke sembi.
由泉中流出者，叫作水
abkai hesebuhengge be, banin sembi.
天命之，谓性
sukdun i salgabuhangge be, buyenin sembi.
气禀之，谓情
turgun bifi yaburengge be, aisi sembi.
有所为而为，谓之利
turgun akv yaburengge be, jurgan sembi.
无所为而为，谓之义
86)代申其意 sehengge发明以往经典多
irgebun i nomun de, xe, deyeme abka de isinambi,
诗云鸢（ yuan一声）飞戾天
nimaha tunggu de godombi sehengge,
鱼跃于渊
tere, dergi fejergi de iletulehe be henduhebi.
言其上下察也
dasan i nomun de, gungge be wesihun oburengge, damu mujin de,
书曰，功崇惟志，业广惟勤
doro be badaramburengge, damu kicebe de
sehengge,
cohome baita, mujin, daci ishunde nikendufi
mutebumbi sere turgun.
盖业与志本相须而成也
jijungge nomun de, ini erdemu enteheme akv de, eici girucun be alimbi sehengge ere gisun absi sain,
易曰，不恒其德，或承之羞，旨哉言乎
dorolon i nomun de, mafa be wesihuleme ofi, tuttu da be ginggulembi, da be gingguleme ofi, tuttu mukvn be bargiyambi sehengge,
礼云，尊祖，故敬宗，敬宗，故收族
niyalmai doro de urunakv mukvn be hvwaliyambure be ujen obuci acara be getukelehengge,
明人道必以睦族为重也
hvlha holo be geterembure de mangga sehengge, ede kai,
此所谓盗贼难弥也
coohai doro be gaxan falga baibure de baktambuhabi sehengge, erebe kai.
所谓寓兵法于保甲中也
87) ainci下用 dere aise原是猜疑话来着，如今竟作盖字用 dere aise不必托
tere baita ainci xanggaha dere.
那件事情想是成了罢
ere jaka ainci efujehe dere.
这宗东西想是坏了罢
ainci hiri amgaha aise.
想必睡着了罢
ainci hono getuhekv aise,
想必还没有醒罢
ainci julgeci ebsi irgen i an kooli, gemu kicebe malhvn be wesihun obuhabi.
盖自古民风，皆贵乎勤俭
ainci dorolon serengge, abka na i enteheme, tumen jaka i ilgabun.
盖礼为天地之经，万物之序
88) dere又作罢而已如用 dabala一样托，上面若非遇整字非用 mbi不可托
deribun bisire, duben bisirengge, teni niyalma seci ombi dere.
有始有终的，才是人罢
hehe niyalma bikai, uyun niyalma teile dere.
有妇人焉，九人而已
89) bime本作而且用整单破连用法活，
下有又字加 geli若遇已然即 ha，he，
dade也是又字意 geli之字紧连着 gosin jurgan bime tondo nomhvn.仁义而且忠厚 erdemu be iktambumbime, geli gosin be yabumbi.积德而且累仁 xayo xayolambime, geli nomun jondombi.持斋而且念经 bithe be hvlaha bime hergen be inu araha.读了书而且把字亦写了 niyalma de tusa arara dade, geli jaka be aisi obuhabi 济人而且利物 gosin de yendenure dade, geli anahvnjara be kicembi.
兴仁而且讲让
90)上文顿住又而且 ere dade与 tere dade， ede bime亦如是紧接上文字句说
ere dade minggan hacin i kvbulire, tumen hacin i forgoxorongge, emu mujilen de fakjilambi.
而且千变万化，宰于一心
tere dade, aniya hvsime bithe hvlarakv oci okini, emu inenggi seme buya niyalma de hanci oci ojorakv.
而且宁可终岁不读书，不可一日近小人
ede bime ten i unenggi i doro, an dulimba ci tucinerakv.
而且至诚之道，不外中庸
91) uttu bime然而用
uttu bime han ojorakvngge, akv kai.
然而不王者，未之有也。
92) tuttu bime乃且多
tuttu bime, ulin jakai mangga be gvnirakv, gvnin i cihai mamgiyame kobcihiyadambi, tuttu bime ambasa saisa be tetuxeci ojorakv.
乃不知物力艰难，任意奢侈，且君子不器
93)仅能如彼不能此上好下歹是 gojime，
变文上下皆好意 dabala句下 rakv托，
句中皆以而字用只看本文意思说 gebu be kicere gojime,yargiyan be bairakv,务名而不求实 aisi be yendebure gojime, jemden be geteremburakv.兴利而不除弊 jurgan be tob obure dabala, aisi be kicerakv. 正其谊而不谋其利 doro be genggiyelere dabala, gungge be bodorakv.明其道而不计其功
94)正然如此又如彼 ra，re等字连 lame，句中作为随看且用行文用意甚活泼
hvlaralame arambi
随念随写
yaburelame tuwambi
随走随看
saraxalame feliyembi
且逛且游
gisurerelame injembi
且说且笑
95) aika yala unenggi 下非 oci即 ohode，
aikabade亦如此设若如果倘或说，
若是句短文气近亦可用 ci字托着 aika tacirakv oci, adarame giyan be same mutembini. 设若不学，岂能知理 yala mujangga oci fafun hergin be ambula necihe be dahame.如果属实，大干法纪 ekxeme feren heceme sihame beideci acambi. 丞宜彻底根究 unenggi baita dome jurgan i lashalama mutere ohode ini cisui dabatala ebele i calabun akv ombi.果能事事断之以义，自无过不及之差矣 aikabade jugvn i andala aldasilara oci, inu hairaka akv semeo.倘或半途而废，不亦惜乎 unenggi beyebe tob obuci, dasan de danarade, ai ojorakv.苟正其身，于从政乎，何有？
96) aika又有两样讲猜度神情难道说，猜度下用 gese字难道 bio， nio等字托
ere baita be, aika icihiyame muterakv i gese.
这事儿想必是不能办
tere jugvn be aika kiceci ojorakv i gese.
那道儿莫非是不可谋
aika baita bio.
难道有事么
aika banjinarakv nio.
难道不行么
aika sain akv semeo.
难道不好么
aika mejige akv mujanggao.
难道没信么
97) talude万一偶或用比语设或 sehede
talude ufaraha sehede, aliyaha seme amcaburakv kai.
设或万一丢了呢，后悔不及呀
talude erun de tuxaha de, juse sargan sui tuwambi.
设使偶罹于法，则累及妻孥
te bici, fafun i asu de emgeri fehunehe sehede.
试思一蹈法网
tanggv hacin i gosihon be alimbi.
百苦备尝
98) ainambi上破字用 fi 整字过文须用 be
gvwabsi baifi ainambi
何必他求
goromime seolefi ainambi
何须远虑
jiha fulu be ainambi
何用钱多
dorolon largin be ainambi
何必礼大
99) acambi上必接 ci，acanambi上应用 de
sain be yabuci acambi
须当为善
ehe be yabuci acarakv
不应作恶
julge de acanambi, te de acanarakv.
合乎古，不宜乎今
mutembi与 bahanambi整字接 be破用 me
ganggan be mutembi, genggen be muterakv.
克其刚，不可其柔
ambula isibume mutembi, geren de tusa arame muterakv.
能博施，不能济众
bithei tacin be bahanambi, coohai bodogon be bahanarakv.
会文学，不会武略
gurun be dasame bahanambi, cooha be baitalame bahanarakv.
善治国，不善用兵
100) antaka上用 ci字整字长音也使得
xayo xayolarangge, nomun nomulara ci antaka, samdi tere anggala, doro be ulhici antaka.
持斋比说法如何，坐禅何如悟道
mini gisurehe gisun antaka,
我说的话如何
ini niruha nirugan antaka.
他画的画如何
fudzi i kemuni gisurerengge antaka, fudzi i asuru gisurerakvngge antaka.
子所雅言者何如，夫子罕言者何如
101) namaxan上接 ha，he等亦可上用 ra, re, ro
tuxan ci alihan namaxan, neneme getukeleme joolame afabuha.
临卸任，先交代明白了
simneme genehe namaxan, uthai dosiki seme erehunjehe.
将赴考，就指望着中
jurare namaxan, kunesun werihe.
临起身，留下盘费了
marire namaxan, aciha gajiha.
临回头，带来行李了
102) dade daci elekei下，bihe与 ha he等字托
dade gvwa bade tembihe
原先在别处住
dade emu bade banjimbihe
起初同居
daci jihengge goidaha.
由来尚矣
daci hihalarakv bihe
从不稀罕
elekei lahin taha
几乎受累
elekei turibuhe
差一点儿失落了
103) manggi本讲虚时候翻作而后然后说， ka, ha, ko, ho与 ke, he字句之上紧连着，上接口气作既讲紧接下句 geli托
gebu algika manggi, absi derengge
享了名的时候，多体面
gungge ilibuha manggi, absi horonggo
立了功的时候，多威武
jurgan xungke manggi, gosin teni urembi
义精，而后仁熟
wen selgiyehe manggi, tacin teni sain ombi
化行，而后俗美
edun toroko manggi, jai geneki
风定了，然后再去
xun forgoxoho manggi, jai guriki
日头转过去，然后再挪
erebe bahana manggi, geli terebe tacimbi
会了这个，又学那个
ede kice manggi, geli tede faxxambi
勤于此，又勉于彼
104)泛论常文 de字过 ra, re等上连着
beyebe ilibure de, unenggi be da obumbi
立身以诚为本
beyebe tuwakiyara de, ginggun be nenden obumbi
持躬以敬为先
105) andande上接整字 sidende i 字与 ra, re, ro
ilihai andande, belheme jabduha
立时之间，预备妥当
gaitai andande, gaijara waliyarangge meimeni encu
顷刻之间，取舍各殊
daritai andande, kvbulire arbun hacinggai tucinjimbi 倏（shu一声）忽之间，变弁百出 majige andande, tulhun tugi duin ici dekdehe
须臾之间，阴云四起
emu cimari andande gaihari ulhifi, kenehunjere gvnin subuhebi.
一朝猛省，疑团解释
emu cimari andande aliyame halame, juhei adali wembi, talman i adali samsimbi
一旦悔改，如冰消雾释
abka na i sidende, niyalma umusi wesihun
天地之间，人为至贵
aga agara sidende, kiceme baitalarangge jing teisu.
下雨之际，正好用工
sula leolere sidende, gebu tacihiyan de holbobuhabi
闲谈之中，有关名教
acabufi bodoro sidende, majige farfabuci ojorakv
会计之顷，毋少紊乱
106) nerginde上接 i 与 ra, re, ha, he等字多
bakte bekta i nerginde ejehengge getuken akv
仓猝之间，记忆不清
dolome baicara nerginde kaidai ice hafan halaci ojorakv
盘察之际，不可顿易生手
xeoleme gvnire nerginde lok seme merkime baha
寻思之下，蓦然想起
nimeku manggalaha nerginde, hercun akv wangga xangga oho
病笃之余，不觉昏沈
yoo fusejehe nerginde, encu hacin i fintame nimembihe
疮溃之顷，异常痛楚
107) tetendere 上用 ci，dahame上必须 be，
ci tetendere为既是， be dahame作既然
说，
be dahame上还有字若非 akv尾即 ha, re alban kama yabuci tetendere, uthai kiceme faxxaci acambi 既是当差，就该黾勉 tacikvde jihe be dahame, ainu kicen baitalarakv ni既然上学来了，为何不用功呢 bithe hvlame muterakv be dahame, geli adareme xu fiyelen be arame mutembini 既然不能读书，又焉能作文章呢 tenteke baita yabure be dahame, sain niyalma seci ombi.既然似此行事，可为善人
108)已然业经是 emgeri 下用 ha, he等字托
emgeri icihiyaha, aiseme ekxembi
已然办了，何必忙
emgeri gisurehe, hono aifumbio
已然说了，还改口么
emgeri onggoho, aiseme jonofi ainambi
业经忘了，何必提他
109) onggolo未先 unde尚未 ra, re, ro字上连着
sindara onggolo, emgeri bodome jabduha
未放之先，已算妥了
wesire onggolo, uthai sereme ulhihe
未升之先，就觉悟了
forgoxoro onggolo, neneme tomilame toktoho
未调之先，先拟定了
tomilara unde de, neneme mejige baha.
尚未派，先得了信了
afabure unde de, emgeri getukeleme tuwaha
尚未交，已看明白了
toktoro unde de, aifinici hebxehe
尚未定，早就商量了
110)若是未然文气快接以 nggala与 nggele
gisun wajinggala. uthai genehe.
话未完，便去了
baita tucinjinggele, neneme jailaha.
事未发，先躲了
111)由工致效推开讲须用 uttu ohode
uhei beye be ginggulere baitalan be kemnere, sain irgen ojoro be kice
共勉为谨身节用之庶人
weihuken oilohon temxere dabaxara ehe tacin be wacihiyame waliya
尽除夫浮薄嚣凌之陋习
uttu ohode, geren i tacin gulu jiramin
则风俗醇厚
boo tome hvwaliyasun necin ojoro be dahame
家室和平
gurun boo i erdemu wen i xangga be urgunjeme hargaxaci ombi
而朝廷德化之成可以乐观也
jase be tosoro de, haksan oyonggo be saci acambi
备边，则险要之宜知
mederi be seremsere de, edun boljon be ulhici acambi
防海，则风涛之宜悉 uttu ohode，meimeni baita de teni gvtucun akv ombi
庶几，无负本业矣
112)不得主意问所以是 adarame ohode
adarame ohode sain
怎么着好
adarame ohode ombi
如之何则可
113)著急无法如之何 adarame下用 ra, re, ro
adarame gamara
怎么处
adarame weilere
怎么作
adarame bodoro
怎（原文作“那”）么算
114)疑问不知是 maka原来敢则是 dule，二字之下一义用若非 mbi即 ni, nio托
maka udu bi
不知几许
maka adarame gamambi
不知怎处
maka ainambini
不知做什么
maka aisembini
不知说什么
maka binio
不识有诸
maka mujangga nio
不识果否
dule sambi
原来知道
dule ombi
敢则可以
dule xaxun akv ni
原来不齐全
dule teisu akv ni
敢则不相称
dule uttu nio
原来这样吗
dule akv nio
敢则没有吗
115)追忆想是用 aise上连整字与 ha, he， hakv, hekv, rakv等还有 mbi与 bi字多
xanggaha baita aise
想是成案
toktoho gisun aise
想是成语
neneme yoha aise
想是先走了罢
teni jihe aise
想是才来了罢
hono isinjihakv aise
想必还未到
geli genehekv aise
想必又没去
umai sarkv aise
想必并不知
yala akv aise
想必真没有
hergen arambi aise
想是写字呢
beri tatambi aise
想是拉弓呢
saligan bi aise
想必有主宰
boode bi aise
想必在家里
116)不过无非是 manggai 下托 dabala与 dere
manggai untuhuri gisurere dabala
不过空说
manggai baibi jonoro dabala
不过白提
manggai ainame ganambi dere
无非塞责
manggai ton arambi dere
无非充数
117)自说自解用 seci上轻下重衬文活
beyebe ilibure de unenggi be fulehe obumbi saci, ele ginggun be nenden obuci acambi
自立以诚为本，尤须以敬为先
jili de kimun banjinaha seci, kimun de jili ele nemebumbi
忿以成仇，仇而益忿
118)述说人言使 sehe 用 be tuwaci串下说
ini gisun, si, bi imbe gisurehe seme henduhe sehe
他说你说我说了他了
weri simbe uttu tuttu sehe, inuo wakao
别人说你如此如彼，然乎否乎
hendure balama, damu sain baita be yabu, karulame acabure be ume fonjire sehe
常言道，但行好事，莫问前程
dekdeni henduhengge, bithe coohai erdemu be tacime bahanafi, hvwangdi han i boode baitalabumbi sehe
谚云，学成文武艺，货于帝王家
dekdeni gisun, dabagan deri dabambi, lifagan deri lifambi sehe
俗语云，近朱者赤，近墨者黑
fudzi i henduhengge, tondo akdun be da obu sehe be tuwaci, jalande acabure oyonggo, tondo akdun ci tucinerakv be saci ombi
子曰，主忠信，可见涉世之要，不外乎忠信也
119)转此成彼是 sehei只顾之意暗含着
murtashvn ba tuwancihiyambi sehei，tob be ufaraha
矫枉而失正
baita dekdebufi niyalma be tuhebuki sehei
造衅以倾人
beye elemangga weile de tuhenembi
究之布井以自陷
alban kame yabumbi sehei, cisu baita be gemu sartabuha
只顾当差，把私事都耽误了
ere emu hacin be taciki sehei, gvwa be yooni darakv oho
只顾学这一样儿，别的全不管了
120)使令人辞硬口气整字 obu与 oso
niyalma seme jalande banjifi
人生在世
niyaman be uilere de, urunakv hiyooxula
事亲必孝
dergi be uilere de, urunakv ginggule
事上必敬
geren be tuwara de, urunakv mujilen be kumdu obu
待众必虚心
beyebe tuwakiyara de, urunakv hanja gingge oso
处己必廉洁
uttu oci, teni niyalma seci ombi kai
方可谓之人也已
121)半截字下接 sembi 亦作使令口气说
imbe aibe yabu sembi
令他作什么
mimbe aibe gisure sembi
叫我说什么
simbe bithe hvla serengge
教你念书
simbe sain tacikini serengge kai
是教你学好啊
122)整字下接 skan 助语神情重字多
iletuskan holtoho kai
明明的撒谎
hojokeskan ere absi
好好的是怎说
123) ki字本作罢请讲 bai与 dere也托得
si juleri yarhvdaki
你在前道引罢
bi taka teyeki
我暂且歇歇罢
wesifi teki
请升上去坐
juleri yoki
请在头里走
amasi bedereki bai
请回去罢
akv obuki bai
请免了罢
erdeken i belheki dere
早些预备罢
doigomxome jebkeleki dere
豫先提防罢
124)欲要将是 ki sembi
niyalmai mujilen be tuwancihiyaki sembi
欲正人心
geren i tacin be jiramilaki sembi
欲厚风俗
ambasa saisa oki sembi
要作君子
buya niyalma oki sembi
要作小人
amba doro be mutebuki sembi
大道将成
ajige endebuku be fuliyambuki sembi
小过将赦
125) rao, reo恳求祈请说
kesi isibume xolo xangnarao
恳恩赏假
yooni obume giljarao
求赐矜全
kvbolime hafumbureo
祈为变通
da dube be fisembureo
请述原委
saixame huwekiyebureo
恳请奖励
baktambume gamareo
求为包涵
126)归于属于 de ombi
ere gese yabun
似此为人
dubentele dursuki akv de ombi
终久归于不肖
bithei tacin i amba xangga
儒者之大成
fudzi de ohobi
属于夫子
127) de obu作为列为说
tesu idui oron be, neneme baitalara de obu
本班之缺，作为仅先
gemun i hafasai simnen simnere de uju jergi de obuha
京察列为一等
128)庶乎几乎 haminambi 上破接 me 整用 de
calabun akv ome haminambi
庶乎不差
umesi taifin de haminambi
几乎至治
129)将及将近 hamime 字上非 me必有 re
inenggi dulin ome hamime
将及尚午
ser seme edun daha
微风飒飒
gerhen mukiyeme hamime
将近黄昏
feser seme agame turibuhe
细雨纷纷
gurun boo yendeme haminme
国家将兴
urunakv sain sabi ombi
必有贞样
gungge faxxan mutebure hamime
功业及成
ainaha seme ja obufi tuwaci ojorakv
慎勿轻视
130) hamika与 isika用法如同 hamime
inenggishvn ome hamika
将及傍午
yamjishvn ome isika
将近日暮
amba arbun xanggara hamika
大局垂成
weilen i hvsun wajire isika 工作迨（ dai四声）竣
131) amuran与 guwelke二字之上紧连 de
faksi be baire de amuran
好取巧
cisu be yabure de amuran
好营私
ufarara de guwelke
小心失了
efujere de guwelke
仔细坏了
132) sarkv, baiburakv, joo三字上面得接 be
inu waka be sarkv
不知是否
ojoro ojorakv be sarkv
不知可否
faihacara be baiburakv
不必着急
manggaxara be baiburakv
不用为难
gemun de jidere be joo
毋庸来京
jase de tebunere be joo
不须驻口
133)勉励使令是 kini 重字上 ci宁可说，就便如何遇整字 uthai下 okini托
bithe hvlara niyalma gvnin werexekini
读书之人留心
alban kara niyalma wesihun ibenekini
当差之人向上
butui erdemu be ambula iktambukini
阴骘多多的积
mujilen i gaman be saikan ilibukini
心术好好的培
beyebe muribuci muribukini
宁可屈己
niyalma be kokiraci ojorakv
不可损人
aniya hvsime bithe hvlarakv oci okini
宁可终岁不读书
uthai mujin acabukini
即便得志
inu beyebe elehe araci ojorakv
也不可自足
uthai mentuhun albatu okini
就便愚陋
inu bithe hvlabuci acambi
亦当使令读书
134) ai hacin i与 eitereme总然任凭语句说，句下应用 kini字或用 seme亦使得
ai hacin i bengsen bikini, inu dabure ba akv
总然有本事，也算不了什么
ai hacin i sure genggiyen seme, inu banitai seme muterakv
任凭怎样聪明，也不能生而知之
eitereme yangselame miyamikini, inu ini ehe be daldame muterakv
总然修饰，亦莫掩其恶
eitereme xorgime boxoho seme, an i ler seme elehun i bimbi
任其催促，仍就逍遥自在
135) cina kini讲是呢口气软硬要明白， cina本是自然句 kini使令口气多， ocini与 okini 亦同此意一样说
sula xolo de beri tatacina
间空儿拉拉弓是呢
gabtame wajifi niyalmniyara be urebukini
射了步箭练练马箭是呢
ume dabali mamgiyame fayara
不要过于耗费了
majige hibcan ocina
稍省俭罢
bayan seme ai baita, ainame yadahvn okini
富了怎样，宁可穷罢
136)听见闻得是 donjici 下用 sere, sembi, sehe
donjici, si, te ubaliyambure be tacimbi sere
听见你如今学翻译呢
donjici boode banjire doro
闻得居家之道
sain yaburengge umesi sebjen sembi
为善昀乐
donjici gocishvn oci nonggibumbi
盖闻谦受益
jalu oci ekiyembi sehe
满招损
137)好不怎之是 absi又作何之何往说
absi hojo
好不畅快
absi koro
好不伤感
absi ferguwecuke
好奇怪
absi encu
好别致
absi oki sembini
要怎之呢
absi ojoro be sarkv
不知怎之好
absi geneki sembi
将何之
absi genembi
何往
138)不拘如何无论怎样，无入焉往是 absi ocibe
absi ocibe, ojorakvngge akv
不拘怎样，没有使不得
absi ocibe, inu gemu emu adali
无论怎样，也都是一般
absi ocibe beye elehun akvngge akv
无入而不自得焉
absi ocibe acanarakvngge bio
焉往而有不宜者乎
139)诚以盖以原以凡以并所以无非乃
cohome，gvnin, jalin, turgun整字长音俱
可托，
上文顿往另叫起则用 ere cohome julgei niyalma banjire be waliyafi jurgan be gaihangge 古人舍生而取义者 cohome jabxan de guwere anggala 诚以幸免 jurgan be tuwakiyarangge wesihun de isirakv sere turgun不如守义之为贵也 yaya bithei urse be ujire kesi凡所以养士之恩 bithei urse be tacihiyan doro be yooni umesi akvmbuhangge教士之法，无不至尽 cohome bithei niyalma be duin hacin i irgen i uju sere turgun盖以士为四民之首也 tacikv tacihiyakv be ilibuhangge 学校之设 cohome niyalmai erdemu be hvwaxabukini, geren i tacin be jiramilabukini sere jalin原以成人才而厚风俗 tere tacibukv hafan i oronde, yooni tukiyesi silgasi sebe baitalabuhangge
其广文一官，悉以孝廉明经取用
cohome saisa be yendebume, erdemu be hvwaxabukini
凡以兴贤育才
irgen be wembume, tacin be xanggabukini sehengge
化民成俗也
gurun boo fafun ilibuhangge, cohome ehengge be isebume, sain akvngge be targabure jalin
朝廷之立法，所以警不善而惩无良
enduringge niyalmai jalan be ulhibume irgen be tacibuhangge
圣人觉世辅（原文作“牖”）民
cohome abkai fejergingge be gemu tob de forobukini sere gvnin
无非使天下胥归于正也
dorolon i nomun de, kumdungge be jafara de jalungge be jafara adali
礼云，执虚如执盈
untuhun bade dosirede, niyalma bisire gese sehengge
进虚若有人
cohome niyalma de ginggun be da obure tacin be tacibuhangge kai.
乃教人主敬之学也
tere dulimba be teng seme jafa sehengge, cohome yoo han i xvn de afabuha mujilen i duru kai
允执厥中者，是尧授舜之心法也
tasan i nomun de, erdemu serengge, toktoho sefu akv
书曰，德无常师
sain be da ararangge be sefu obuhabi sehengge
主善为师
cohome niyalma be sain be sonjofi dahakini serengge kai
乃是教人择善，而从也
dung dzi i henduhengge, tumen irgen i aisi be daharangge
董子曰，万民之从利也
uthai mukei wasihvn ici eyere adali
犹水之走下
tacihiyan wen i tosome seremxerakv oci
不以教化提防之
nakame muterakv ombi sehebi
不能已也
ere cohome irgen be dasarangge, bira be dasara ci dabanambi
诚以治民甚于治川
dorolon jurgan i tacihiyame wemburakv oci terei buyen be ilibuci ojorakv sere turgun
不以礼义教化之，其欲不可遏也
140)有无当翻 bi, akv 不拘长短上有 de
yabun be toktobure de kemun bi
制行有物
saisa be baitalara de memere akv
立贤无方
baita de toktoho giyan bi
事有定理
irgen de entehen mujilen akv
民无恒心
141) de bi又作在字用 de akv作不在说
dasan be yabubure oyonggongge, jemden be geterembure de bi, aisi be yendebure de akv.
为政之要，在除弊，不在兴利
142)难易翻为 mangga, ja上用长音或 ci, de
beyeningge be etere de mangga
克己难
amurangga be daharangge ja
从好易
ejen ojorongge mangga
为君难
amban ojorongge ja akv
为臣不易
yaya baita tuwaci ja bicibe, yabuci mangga
凡事看之易而作之难
alin tafafi tasha be jafara de ja, angga juwame niyalma de alarangge mangga.
上山擒虎易，开口告人难
143)若是单言容易字上用 ja i也使得
durun bisire jaka be, ja i weilembi
有式之物容易作
kooli bisire baita be, ja i icihiyambi
有例之事容易办
ja i yabure jugvn be yaburakv
好走的道路不走 ja i bodoro boje (书上是 buje) be bodorakv 好算的帐目不算
144) mangga又作善肯用字上须接 ra, re, ro
niyalma takara mangga
善识人
boo banjire mangga
善居家
tubixeme bodoro mangga
善揣摩
bithe hvlara mangga
肯读书
gvnin werexere mangga
肯留神
baita onggoro mangga
肯忘事
145)凡字则当翻 yaya 不拘无论下用 seme
yaya niyalma tacire de, giyan i gvnin sithvci acambi
凡人为学，理当用心
yaya we seme, bahanarakvci ojorakv, ele sarkvci ojorakv
不拘是谁，不可不会，尤不可不知
yaya ai baita seme, giyan be dahame yabuci sain
无论何事，可得按理而行
146) inu本翻是亦也上用长音整字托，句上平说为也亦用在字下是也说
bihe bihei, inu ehe ome dubihe
一来二去，也惯坏了
entekengge, inu sesheri, niyalma de duibuleci ojorakv
似此者，亦非俗人可比
mujilen serengge, emu buyei da inu,
心是一身之主，
unenggi oci, hafurakvngge akv sehengge inu
所谓诚无不格也
147)该当宜应皆翻 giyan或上或下皆使得，用在句首下连 i 在下上接 ra, re, ro，往往也托长音等 ci字间或亦使得
giyan i ehe be halafi, sain de foroci acambi
理当改恶向善
neileme yarhvdara giyan
应开导
teodejeme forgoxoro giyan
该调换
cibitui gvnire giyan
当三思
da be waliyafi, dube be kicerengge giyan
宜乎舍本而逐末也
beye dorolome geneci giyan
理应亲身往拜
jasigan jasifi hebdeci giyan
理当寄信相商
148) kejine是许久良久在下则又讲多多
kejine ofi teni mariha
许久方归
kejine oho manggi teni aituha
良久方苏
emu hergen seme takarakvngge kejine bi
多有一丁不识者
ere tere seme ilgarakvngge kejine bi
不分彼此者多多也
149) ele是越发益加讲又作更弥尤愈说，若在 ra, re, ha, he下又作诸凡所有说
ele baita waka oho
越发不成事体
ele kijene fafurxambi
益加勤奋
ele narhvxame olhoxoci acambi
更当详慎
ele kimcici ojorakv
更不可考
hargaxaci ele den
仰之弥高
xorgici ele akdun
钻之弥坚
tere arbun ele saikan
其形尤美
tere tuwabun ele sain
其况尤佳
kicerengge ele nemeci
功愈加
dosinarangge ele ximin ombi
而进愈深
ton arara ele urse
凡诸充数者
yertexerakv mujanggao
宁不惭愧
yamun de bisire ele hafasa
所有在署之员
ainame ainame gamaci ombio
岂可因循
icihiyaha ele baita be, kooli hacin de dosimbu
凡办过案件，著载入则例
selgiyeme tucibuhe ele hesei bithe be, folofi suwayan hooxan de xuwasela
所有颁发诏旨，著刊刻誉黄
150)暗含所有翻 le字，文意犹如用 ele，上面多连 ha, he字，下加长音亦有则
ucarahala niyalma, niyaman hvncihin waka oci, uthai fe gucu ombi
所遇之人，非亲即故
dulekele ba, necin sain haksan olhocukangge adali akv
所过地方，平夷险阻不同
eiten bade tehelengge, han i aha wakangge akv
率土之滨，莫非王臣
151)强如争似何干与何与 ai dalji字句多，上接 ci字强如争似何干何与上连 de
hiyan daburengge, juktehen sarxara ci ai dalji
烧香，强如逛庙
erdemu iktamburengge, aisin werire ci ai dalji
积德，争似遗金
bi dacibe, darakv ocibe, sinde ai dalji
我管不管，与你何干
niyalmai yendere jocirenegge, jaka de ai dalji
人之兴替，与物何与
152)连累屡见是 nurhvme，上连整字看文波
aniya nurhvme elgiyen i bargiyaha, mudan nurhvme dabame oloho
连年丰收，累次跋涉
aniya nurhvme haji yuyun, mudan nurhvme kesi isibuha
屡次荒歉，叠次施恩
153)连着带着是 nisihai上接整字是规模
jasigan be jise nisihai suwliyame gaju
信连着底子一并取来
bithe be dobton isihai gemu hvbalaki,
书带套都裱一裱，
da jergi nisihai tuxan ci nakabu
原品休致
154)光是竟是用 noho 整字与 i上连着
yasai juleri emu girin i ba, gemu jahari noho
眼前一带，光是石子
duin ici jugvn akv, mukei noho
四下无路，竟是水
155) muterei teile仅其力量上用 i, ni字接着
hvsun i muterei teile yabumbi
仅其力而为之
encehen i muterei teile kicembi
仅其量而图之
mini muterei teile kiceki
仅我而谋
ini muterei teile yabuki
仅他而作
156)仅数则用 ebsihe 上连 i字与 ra, re，如今下连 i字用 ebsihei字句多
ton i ebsihe afabume tucibuhe
仅数交出
bisire ebsihe gemu gamaha
仅其所有都拿去了
beyei bisire ebsihei ujibumbi
以养余年
157) manggi nakv讲既学上用半截字连着，彼而又此使 manggi然而未果 nakv合
duka uce be ambarame eldembu manggi, geli amga enen de elgiyen i tutabumbi
既光大门闾，又垂裕后昆
gebu eje manggi, geli ilgame gisurebuhe
既经记明，复蒙议叙
getekeleme wesimbufi yabubu nakv, geli jurgan ci gisurefi bederembumbi
既奏明允准，又准部议驳
nonggime dosimbu nakv, dahanduhai sibsalame meitehe
既经添入，旋即裁汰
158) mari, nggeri是遭次整单破连用法多
acame udu mari ohakv, amala uthai tulergi goloi hafan de wesinehe
见不几次，后来就升出外任官去了
ududu mari jifi, xuwe bahafi dere acahakv
来了好几次竟未得见面
amasi julesi ududu juwanggeri yabufi amala teni teyehe
来往走了数十遭，然后才歇下了
ilan mudan cooha tucifi, ninggunggeri afaha,
出了三次兵，打了六次仗
mudan mudan i beyebe tuwabuha de, gemu cohohongge be sindahabi
历次引见，都放了拟正的了
mudan nurhvme alban kame yabuhangge, yala umesi suilahabi
连次当差，实在很累
159)每翻 ta, te, dari, tome 数目多寡用 ta, te，年月日时用 dari 地方人物用 tome
ere dubihe be niyalma tome inenggidari ilata fali jefu
这果子每人每日吃三个
tere suje be boo tome biyadari duinte juxuru bene
那缎子每家每月送四尺
160) aname变文借用字亦作每字意思说
bithe tuwara kooli
读书之法
hergen tome gisun aname
逐字逐句
gemu fuhaxame kimcime sibkima baici acambi
皆当玩索而研究之
haji habcigiyan i tacin, gaxan aname hoton tome iletulefi
亲睦之风，成于一乡，一邑
hvwaliyasun sain i sukdun, gubci mederi i dorgi tulergi de hafunambi
雍和之气，达于薄海内外
161)即至以及转入语句中用 ci aname
usisi faksi hvdaxara tuwelere urse, gulu nomhon ojoro be ufararakv sere anggala
农工商贾，不失为淳朴
selei hitha nerere urse ci aname, inu dorolon kumun irgebun bithe de jumpi wembufi
即至韬钤介胃之士，亦被服乎礼乐诗书
ini hatan furu cokto kangsanggi be dorgideri mayambuci ombi
以潜消其剽悍桀骜
gemulehe hecen amba hoton de, elkiyan i bargiyaha jalin uhei urgunjendumbi sere anggala simeli gaxan mudan wai ci aname, angga de axume hefeli be bixume sebjelerakvngge akv kai 通都大邑，共庆半稔（ ren三声），以及穷乡僻壤，未有不含铺鼓腹而乐者也
162)整字微乎 ka, ke, kon
hvwa i fu daldangga fu ci fangkalaka
墙院比影壁微乎平矮些
cin i boo, julergi boo ci deken
正房比南房微乎高些
celehe jugvn, talu jugvn ci oncokon
甬路比夹道微乎宽些
163)破字微然 meliyan多
gisureme goiha manggi
说是了
injemeliyan i umai her har sarkv
微然笑一笑不作理会
ere helme exemeliyan ofi
这影儿微然斜一点儿
asuru tob akv
不大很直
doko jugvn deri majige mudameliyan bicibe
由小道微然绕一点
inu asuru calabure ba akv
也差不多
164)又有 shvn, shun字亦作稍微意思说
golmishvn
微须长些
sartashvn
稍迟误些
enggeleshun
稍前探些
tukiyeshun
微挺著些
165) sihvn, sihun与 si字，baru的神情往向说
wasihvn
往西
wesihun
往东
julesi
往前
amasi
往后
mini baru miosirilambi
望着我冷笑
ini baru menerembi
望着他发呆
166)极尽意思用 tai, tei，堪可神情 cuka, cuke，此等用法皆一体，上将半截字连着
nure omire de watai amuran, soktorakv oci nakarakv
极好饮酒，不醉不止
bucetei waxxame, funcehe hvsun be hairarakv
尽命奋勉，不惜余力
tondo amban hiyooxungga jui i jekdun jilihangga saixacuka
忠臣孝子，贞烈堪嘉
mergen niyalma fujurungga saisa i yabun dursun buyecuke
淑人秀士风度可羡
yadara duka suilashvn boo i yadahvn hafirhvn jobocuka
蓬门华户穷破堪虞
hvlha holo ehe urse i doksin oshon gelecuke
贼盗匪徒暴虐可惧
167)整字连写 ngga, ngge, nggo乃作有字人字说
usihangga
有知识
ulhicungga
有悟性
funiyagangga
有度量
serecungge
有眼色
ferkingge
有见识
bengsengge
有本事
doronggo
有道理
horonggo
有威严
bodohonggo
有谋略
fuliangga
厚福人
jilangga
慈善人
fulungga
安常人
encehengge
能干人
sebsingge
和气人
yebkengge
俊杰人
kobtonggo
敬谨人
tomohonggo
镇定人
xolonggo
爽利人
168) gelhun akv是敢字 ai gelhun akv岂敢说，文中若遇不敢字 akv, rakv下面托
gelhun akv uttu gisureci tetendere, uthai gelhun akv songkoi yabumbi
既敢这么说，就敢照着行
ai gelhun akv erdemu be juwedeme iladambici
岂敢二三其德
gelhun akv kesi be urgedeme erdemu be cashvlarakv
不敢辜恩背德
gelhun akv mujilen be akvmburakv, hvsumbe wacihiyarakv oci ojorakv
不敢不尽心竭力
gelhun akv tondo akvngge akv
不敢不忠
169)不胜无任 alimbaharakv
den be hungxeme jiramin be fakurengge, alimbaharakv dolori hing seme hukxembi
戴高履厚，不胜感激于忠
amban be alimbaharakv geleme olhombime urgunjeme selambi
臣等无任悚惶忻忭
170) hercun akv不觉得
hercun akv dursuki akv de eyenefi, aitubuci ojorakv ohobi
不觉得流于不肖，而不可救
yasa habtaxara sidende, hercun akv geli emu aniya oho
展眼间，不觉又是一年
171)不意不图是 gvnihakv 文中乃字也翻得
gvnihakv sain nomhon urse, enteke jobolon gashan de tuxaha
不意善良辈，遭此荼毒
kumun i uttu oho be gvnihakv bihe inenggi aname genehei
不图为乐之至于斯也，乃日复一日
hvsibume dalibuhangge umusi xumin ohobi
痼蔽已深
172) eberi akv上连 ci 不下不亚不让说
geren dzi tanggv boo i bithe, ududu minggan tumen hacinci eberi akv
诸子百家之书，不下数千万种
judzi i tacin, mengdzi ci eberi akv
朱子之学不亚孟子
wesihun jalan i dasan, duleke julge ci eberi akv
熙朝之治，不让往古
173)不成不行不来不了 banjinarakv上紧接 me
geneme banjinarakv
去不成
gisureme banjinarakv
说不行
icihiyame banjinarakv
办不来
yabume banjinarakv
行不了
174) umainaci ojorakv不得已
fafun kooli serengge, gurun boode umainaci ojorakv ilibuhangge
法例者，朝廷不得已而设也
ere baita be umesi umainaci ojorakv ofi yabuha dabala
此事出于万不得已耳
175) esi seci ojorakv不由得
uttu sehebe donjire jakade, esi seci ojorakv dolori se selahabi
听见如此说，不由得心里畅快
fili fiktu akv balai daixahangge, tuwaci esi seci ojorakv jili banjimbi
无故的混闹，瞧之不由得生气
176)务须必定是 urunakv
urunakv yargiyan fulehun be neigenjeme bahabu
务须使实惠均沾
xudesi yamun i ursei cihai jemden be deribubuci ojorakv
毋得任胥吏舞弊
sain be yabuci urunakv sain karulan bahambi
行善必定得好
177)偏是一定 urui合
urui ferguwecuke be kiceme fulu be buyere mangga
偏是肯务奇好胜
urui aldungga be gaime ice be temgetuleki sembi
一定要领异标新
178)能有多少是 giyanakv
sain erdemungge niyalma giyanakv udu
善德人能有多少
urgun sebjen i baita giyanakv udu
喜欢事能有多少
giyanakv udu salimbi
能值几何
giyanakv udu funcembi
能剩多少
179) ambula是博大广多
ambula donjifi hacihiyame ejembi
博闻强记
ambula tusangga babi
大有裨益
tafulara jugvn be ambula neihe
广开言路
ulin nadan be ambula isabuha
多聚资财
180)特特专专 cohotoi
cohotoi dorolome gahvxambi
特特拜恳
cohotoi elhe be baime jihe
特特来请安
cohotoi ereme gvnimbi
专专指望
cohodoi kicere tacin
专门之业
181) daljakv不干无与无涉
beyede daljakv i baita be, gala dafi ainambi
不干己事，何必著手
suwende daljakv seci tedendere, uthai dabuci ojoro ba akv
既是与尔等无与，就无足轻重
minde daljakv i adali, ainaha seme dolo tataxarakv
似乎与我无涉，绝不介意
182)微乎些须是 heni几希用在句尾托
heni amtan bi
微乎有甜味
heni baita akv
无有些须事
niyalma gasha gurgu ci encungge, heni
人之异于禽兽者几希
183)少少略略微微的稍加一些是 majige
majige muke sinda
少少着点水
majige cendeme tuwa
略略的试一试
majige yebe oho
微微的好了些
majige meiteme halaha
稍加删改
majige fulu ba akv
无有一些长处
majige tesurakv babi
稍有不足
184) heni majige连着用一毫一点意思说
heni majige jalingga kvmali i mujilen deribuci ojorakv
不可起一毫奸诈之心
heni majige untuhun holo i gvnin tebuci ojorakv
不可存一点虚伪之见
heni majige fulu gaiha ba akv
未尝一毫多取
heni majige cisu jemden akv
没有一点私弊
185)仍然照常使 an i
an i fe songkoi yabumbi
仍然照旧而行
an i baita icihiyambi
照常办事
186) daan i 依旧仍旧说
da an i dahvme muheliyen oho
依旧复圆
da an i bici antaka
仍旧贯如之何
da an i ojoro unde
仍未复元
187) ulhiyen i 渐次驯日字重言蒸蒸骎骎多
geren goloi coohai baita, ulhiyen i bolgo oho
各省军务，渐次就清
badarambume gisureme, ulhiyen i hing seme gungnecuke ofi abkai fejergi necin oho wesihunde isibuha
推而言之，以驯致乎笃恭而天下平之盛
erdemu i wembuci, niyalma ulhiyen i sain de ibedembime sarkv ombi
化之以德，民日趋善而不知
ulhiyen ulhiyen i dasabufi, ehe de isinahakvbi,
蒸蒸乂，不格奸
ulhiyen ulhiyen i erun baitalarakv i dasan de haminahabi
骎骎乎几于刑，措之治矣
188)正然正在翻 jing字
jing amasi jidere de, gaitai jugvn i andala deng seme ilinjaha
正然往回里来，忽然半路站住了
jing bahakini seme ereme bisirede, yargiyan i neshvlabuha be we hvniha
正在指望着得，谁想真凑巧
189) jingkini正经真实合
jingkini niyalmai yabun, hiyooxun deocin tondo akdun ci tucinarakv
正经人品，不外孝悌忠信
jingkini tacin fonjin, dorolon kumun irgebun bithe de baktakabi
真实学问乃在礼乐诗书
jingkini ulan, jingkini obume sindembi
真传实授
190)豫先翻译有二者 doigonde与 doigomxome doigomxome是着力字自然口气 doigonde
doigonde same muterengge, endurin waka oci ai
预先能之道，除非是神仙
doigomxome belheme jabduci, ai ai baita gemu calabure de isinarakv ombi
预先预备妥当，什么事不致都错误
191) ishunde是互相彼此
ishunde siltame anatambi
互相推诿
ishunde aisilame wehiyembi
彼此扶持
ishunde guculembi
相交
ishunde gvlimbi
相契
192)顺便乘便是 ildun de
hoton tucire ildun de, bigan i tuwabun be tuwanambi
出城顺便看看野景
alban kame yabure ildun de, niyaman hvncihin i boode dariki
乘当差之便往亲戚家走走
193)自然本是 ini cisui
kicen isinaha manggi, ini cisui xanggambi
工夫到了，自然成
bihe bihei, ini cisui tusa acabumbi
久而久之自有效验
194)反到 elemangga与 nememe
si endebuhe bime, elemangga gvwa niyalma be laidambi
你错了，反讹别人
ineku arga akv, nememe mini baru ten gaimbi
本就无法，反到指望我要准
195)即便就是 uthai
uthai uttu gisureci, inu ojorakv sere ba akv
即如此言之，亦未尝不可
yoki seci, uthai yocina
要走，就走罢
akvci, baji oho manggi, uthai sitaha
不然，少迟一会，就误了
ehe gisun tuciburakvngge, uthai sain niyalma inu
不说不好语，便是好人
196)总之要之 eiterecibe
eiterecibe, cib seme axxarakvngge, dursun inu
总之，寂然不动者，体也
acinggiyabuha ici hafunarangge, baitalan inu
感而遂通者，用也
eiterecibe, enduringge niyalmai doro, unenggi ci
录入整理：问春无语
tucirerakv
要之，圣人之道，不外乎诚
197) emke emken i一一逐一
tuxan tuxan i yabuha ba be, emke emken i getukeleme faidame araha
历任履历，一一开列明白
emke emken i kimcime baicafi, geren hacin i ton yooni acanaha
逐一考查，各款数目悉属相符
198)直索豁贯竟翻 xuwe
xuwe gemun hecen be baime jihe
直奔京师
xuwe sain be tacirakv
索不好学
xuwe neibufi gvnin bahabuha
豁然而悟
gaitai xuwe hafuka
忽尔贯通
xuwe genefi amasi marirakv
竟去而不返
199) cingkai本讲差很远迥别迥异悬殊悬隔
tacihangge, inci cingkai calabuha
学的比他差远了
tehengge sinci cingkai goro,
住的比你远的很
erin i arbun cingkai encu
时势迥别
an i jergi niyalma ci cingkai encu
迥异寻常
tob miosihvn cingkai encu
邪正悬殊
abka na i gese cingkai giyalabuha
天地悬隔
200) meni meni, teisu teisu, beri beri与 meimeni皆作各自说， meimeni meni meni 众齐用 teisu teisu, beri beri各人合
baita de afaha urse, meimeni baita be kadalambi, meni meni teisu be akvmbumbi, meni meni baita be tuwakiyambi
第 48页
执事者，各司其事，各尽乃职，各司其业
cooha irgen suwe teisu teisu huwekiyendume yendenume juse deote i giyan be akvmbu,
兵民等，其感发兴起各尽子弟之职，
funcehe hvlha beri beri burulame ukaha
余匪各自逃窜
201)直至永远迟久意 tala, tele与 tolo
suliha(词典为 sulaha) tacin ulaha kooli 遗俗流风
goro goidatala tutabuha
久远贻留
hing sere tondo, teng sere mujin
精忠锐志
tetele hono iletulehe
至今犹著
colagoroho gungge ferguwecuke lingge
奇勋杰烈
ududu jalan otolo ulaha
传及数世
202)整字必要改破字 ome, ofi, ojoro
unenggi ama eme de hiyooxun, gucu gargan de akdun ome mutere ohode
诚能孝于父母，信乎朋友，
ini cisui gaxan falga ulhiyen i hvwaliyasun, falan adaki ulhiyen i hvwangga ofi,
自然乡党日和，邻里日睦，
yabun tuwakiyan gulu yongkiyan, gvnin mujinlen gosin jiramin ojoro be dahame,
将见品行醇全，心底仁厚，
erdemu xanggaha ambasa saisa serengge, enteke niyalma wakao
而成德之君子，其非斯人与
203)已了可以作为字 oho ombi, obure ombi，可以上接 ci其余整字方接得
jugvn be dasatahangge, emgeri necin oho
道垫得已平了
nimeku be oktosilahangge, emgeri yebe oho
病治得已好了
ere niyalma de heo seme guculeci ombi
此人颇可交
tere baitabe lak seme icihiyaci ombi
其事正可以办
julgei niyalma be durun obure dabala, te i niyalma be ume kooli obure
以古人作则，别以今人为法
204) oci ome连 ofi乃是因为可以说
si onggorakv oci ome ofi, teni sinde afabufi, simbe ejebuhebi
因为你可以不忘，才交你教你记著
imbe sefu obuci ome ofi, ce teni sefu obuhabi,
因他可为师，他等才师之矣
terei ama jui ahvn deo i sidende alhvdaci ome ofi, irgen teni alhvdambikai
其为父子兄弟足法，而后民法之也
205)若是可以如何语 oci, ome, ohode
ere baita be darakv oci ome ohode, uthai galai dara be joo
此事若是可以不管，就不必著手
tere hacin be akv obuci ome ohode, uthai acara be tuwame icihiyaki
那项可免，就请酌量办理
206) uttu ofi是以因此用
uttu ofi, irgen i angga be seremxerengge, bira be tosoro ci oyonggo
是以防民之口，甚于防川
bira ulejefi sendejehede, kokiran ojorongge mujakv ambula, uttu ofi
川崩而溃，为伤良多
narhvxame fujurulame baicaci, geren leolen gemu emu adali
因此详加访查，兴论尽皆相同
207) tuttu ofi所以是故多
tuttu ofi, bira be dasame bahanara urse, sendelefi eyebumbi
所以善为川者，决之使道
irgen be dasame bahanara urse, tucibume gisurebumbi
善为民者，宣之使言
tuttu ofi, ambasa saisa deri ten be baitalarakvngge akv
是故君子无所不用其极
208) tere anggala是况且
tere anggala, wesihun jalan de beyere yuyure jobocun akvngge, gemu doro bifi uttu ohongge kai
况且，盛世无饥寒之累者，皆有道以致之也
tere anggala, ne juse deote oho niyalma, amga inenggi geli niyalma de ama ahvn ombi
况，今日之子弟，又为将来之父兄
209)然而一转 tuttu seme
niyalma banjire de, emu inenggi seme baitalan akv obume muterakv
生人不能一日无用
uthai emu inenggi seme ulin akv oci ojorakv
即不可一日无财
tuttu seme, urunakv ulin be fulukan i funcebuhe manggi
然必留有余之财
teni erin akv i baitalara de acabuci ombi
而后可供不时之用
jafame bahaci, xangnaha bi
缉捕有赏
oihorilafi turibuci weile bi
疏纵有罚
hvlha be gidaci fafun bi
讳盗有禁
bilgan be jurceci kooli违限有倏（ shu一声） tuttu seme, umesi sain ningge, gaxan falga banjiburede isirengge akv
然而昀善者，莫如保甲
210)今夫今有 te bici
te bici muji maise be, usefi birembi
今夫麦牟麦，播种而耘之
te bici, emu niyalma inenggidari ini adaki booi coko be hvlhambi
今有人日攘其邻之鸡者
211)若夫夫以 te bicibe
te bicibe, banin be akvmbume muterakvngge, ten i unenggi i doro waka kai
若夫不能尽其性也，非至诚之道也
te bicibe, abka na i onco de, aibe baktamburakv, jalan fon i goro de, aibe biburakv
夫以天地之大，何所不容，宇宙之遥，何所不有
212) eici或是 embici或有
eici bayan ocibe, eici yadahvn ocibe, hesebun forgon wakangge akv
或是富，或是贫，莫非命运
embici sain ningge bisire, embici ehe ningge bisirengge, gemu sukdun salgabun i haran
或有善，或有恶，皆缘气质
213)或者 ememu与 ememungge
tere niyalma ainahani, emumu fonde getuken, ememu fonde hvlhi
那个人是怎么了或者一时明白，或者一时糊涂
ere giyan naranggi adarame, ememungge inu sembi, ememungge waka sembi
这个理到底怎么样，或者说是，或者说不是
214) jalin, haran, turgun因为情由缘故多
hafan wesime muterakv, ulin madame miterakvngge, tere hesebun forgon eberi i jalin kai
不能升官发财，是因为命运不好
aisilame menggun tucibure jalin, saixame huwekiyebuki seme baime wesimbuhebi
因为捐输，奏请奖励
juse deote i yabun ginggun akvngge, an i ucuri tacihiyarakv i haran
子弟品行不谨，乃平素不教训的情由
asihata i kiceme tacirakvngge, ai haran, bithei amtan be sarkv de kai
少年不肯勤学，是何情由不知书中滋味也
amba baita be mutebume banjinarakvngge, buya aisi de dosika turgun
大事之不得成者，见小利的缘故
niyalma de enduringge bisire arsari bisirengge, ai turgun seci
人之有圣有凡，是何缘故
mergen mentuhun i banin adali akv ofi kai
乃贤愚之性不同也
215) ainu因何 aiseme何必 ainara怎样 aisere莫说
yabufi uttu kejine oho, ainu kemuni isinahakv, yasa tuwahai uthai isinjiha kai
走了这么半天了因何还没到，眼看着就到了
aiseme emdubei ekxembini
何必只是忙
ai hacin i tacibukini, tere xuwe tacirakv be ainara
任凭怎么教，他索不学怎样
arsari niyalam be aisere, uthai endurin seme, inu enteke amba kesi akv secina
莫说是凡人，就是神仙，也没有这么大的造化呀
216) aide bahafi, ainambahafi焉得何得怎么说
umai minde alahakv kai, bi aide bahafi sambi
并未告诉我，我焉得知道
jalan i baita be ambula duleburakv oci, aide bahafi sambi
若不涉猎世务，何得而知
bi weri gisurehe be donjihakv, ere baita be ainambahafi sara
我没听见人说，此事怎么得知
217)由此由是与于是于此以此以之多， ereni , ede, tereci临文用字自斟酌
ereni tuwahade, ejen gosingga dasan be yaburakv bime bayambuci, gemu kungdzi de ashvburengge kai
由此观之，君不行仁政而富之，皆弃于孔子者也，
ereni tuwahade, ambasa saisai ujihengge be saci ombikai, tacire urse be ereni beyede forgoxome baime
由是观之，君子之所养可知也，使学者于此返求诸身而自得之
ini cisui bahabukini sembi, ereni bata be toktobuci, ai bata gidaburakv
以此制敌，何敌不摧
ereni gungge be kiceci, ai gungge muteburakv
以此图功，何功不克
ejen oho niyalma ereni dasan be yabubumbi, amban oho urse, ereni irgen be dasambi
人君以之出治，人臣以之理民
tacire urse ede terei tuttu oci acara giyan be baime genehei
学者于此求其理之当然
goidaha manggi, yongkiyan dursun amba baitalan gemu getukelembi,
久之，全体大用皆明矣，
ede honan i ba i ceng halangga juwe fudzi tucifi, meng halangga i ulahangge be bahafi siraha
于是河南程氏两夫子出，而有以接乎孟氏之传焉
tereci ebsi geren i tacin gulu jiramin, dasan tacihiyan sain genggiyen ofi, ulhiyen i umesi taifin i wesihun de isinahabi
由是以来风俗醇厚，政教休明，日臻于郅治之隆矣
tereci teni deribume selame tesurakvngge de niyecetehe
于是始兴发补不足
218) naranggi与 jiduji异竟究竟到底归着
naranggi xanggaha tusa iletulehe ba akv
毕竟未见成效
naranggi oktosilame ebsi ome mutehekv
到底没治过来 jiduji umai jortaingge waka究竟并非故意 jiduji kemuni terei baili de kai
归着还是亏了他
219) umesi hon jaci mujakv至极最甚狠过太
多，又有 dembei nokai字量其本文句如
何 umesi oyonggo 至要紧 umesi buyecuke极可爱 umesi yoktakv 昀无味 umesi giyanga 甚有理 umesi tuwamahangga 很可观 hon dabanaha 过甚矣 hon ojorakv
太不堪
jaci ubiyada
甚可恶
jaci dabanaha
太过愈
mujakv mujilen jobombi
太劳心
mujakv hvsun baibumbi
多费力
mujakv dolo tataxambi
很挂开
yabure de dembei mangga
做之甚难
baita hacin dembei largin
事务很繁
tuwara de nokai ja
看之很易
yan i ton nokai ujen
分量昀大
220)不甚不很如何句 asuru下用 rakv, akv托
asuru gvnin sithvrakv
不甚专心
asuru mujin acaburakv
不很得志
axuru tondo jiramin akv
不很忠厚
asuru sure genggiyen akv
不甚聪明
221)频频屡屡是 emdubei 只是只管仅只多
emdubei hoilalambi
频频回顾
emdubei kiyakiyambi
频加叹美
emdubei guwelecembi
屡屡窥伺
emdubei fujurulambi
屡加询访
emdubei dabsitambi
只是抢辞
emdubei oforodombi
只管传舍
emdubei kvwasadambi
尽只夸张
222)并翻 umai, fuhali是竟漠然全然漫然说
umai herserakv
并不理会
umai sarkv
并不知道
fuhali xelehe
竟舍了
fuhali waliyaha
竟扔了
umai darakv
全然不管
umai joboxorakv
莫然无忧
fuhali gvnin de teburakv
漫然不关其虑
223)尽都俱皆均 gemu
tunggen i gubci niyaman mujilen i baita, gemu gisurerakv de baktakabi
满开心腹事，尽在不言中
jalan i eiten baita be, gemu uttu seme tuwaci acambi
世间庶务，都作如是观才是
gungge gebu bayan wesihun serengge, gemu tacin fonjin ci baharangge
功名、富贵，俱从学问中得来
jalafun aldasi mohon hafu ojorongge, gemu hesebun de bi
寿夭穷通，皆在乎命
tereci gvwa hvsun bume faxxaha geren hafasa be, gemu jurgan de afabufi ilgame gisurebu
其余出力各员，均着交部议叙
224)全悉 yooni与 wacihiyame
niyengniyeri bolori juwe forgon i caliyan jeku be, yooni oncodome guwebuhebi
上下两忙钱粮，全行豁免
bilume dohorombure kadalame jafatara babe, tulbime gamarangge, yooni nashvn giyan de acanaha
抚绥弹压，调度悉合机宜
bisirele aniya aniyai baita hacin be wacihiyame bolgo obume icihiyaha
所有历年案件，全行清理
inu de adalixara waka be wacihiyame geterembuhe
悉除夫似是之非
225)一概普遍是 biretei, 再有 gubci与 bireme
biretei ujeleme isebumbi, ainaha seme oncodome guweburakv
一概重惩，决不宽贷
fifaka fosoho ehe hvlha be, biretei gisabume mukiyebuhe
零星贼匪，概行剿灭
aga simen xumin hafufi, gubci bade em adali yome singgebuhe
雨泽深透，普地一律沾濡
gurun i gubci fujurungga wen be ambula selgiyehe dorgici tulergide isitala, bireme gosin jilan be hukxembi
遍国中雅化覃敷，由中达外，普感仁慈
folofi suwayan hooxan de xuwaselafi, bireme ulhibume selgiye
刊刻誉黄，遍行晓谕
226) ci tulgiyen是除之外上遇破字加 ha, re
inci tulgiyen, hono geren ci colgorokongge bio akvn
出他之外，还有出众的没有
ereci tulgiyen, jai umai gvwa durun ningge akv oho
除此之外，再没有别的样儿的了
kooli songkoi icihiyaraci tulgiyen, bahaci getukeleme tucibufi hese be baimbi
除照例办理外，相应声明请旨
jergi acafi dahabume wesimbureci tulgiyen, neneme harangga bade sakini seme yabubuki sembi
除会衔题奏外，先行知照该处也可
227)由他至此又转述 hangge, hengge, bade据称说
harangga hafan i alibuhangge, eme sakdafi nimeku baha turgunde, tuhembume ujibureo seme baime alibuhabi
据该员禀称，母老有疾，恳请终养等语
harangga amban i wesimbuhengge, esi yargiyan i bisire arbun dursun be dahame, kesi isibume gisurere be joo, mukvn i da sai boolaha bade, ere biyade umai ongkiha meitehe baita turgun akvngge yargiyan seme boolahabi
据该大臣奏称，自系实在情形，加恩著毋庸议，据族长等报称，本月并无添裁事故是实
228) ala, jabu与 fonji, gele, sengguwe, olho，
akda, nike, ertu, isina, isibu与 jobo，
aisila, teisule共 bu字，上边一定尽连 de bi sinde alaha gisun antaka 我告诉你的话如何 si adarame minde jabuha biheni你怎么答应我来著呢 i sinde fonjihangge ai baita 他问你的是什么事 udu fahvn amba seme, takarakv niyalma be acara de gelembi 虽然胆大。怕见生人 baita faxxan be ilibuki seci, joboro suilara de ume sengguwere 要立事业，别惮劳苦 abkai hesebun de olhorongge, tere ambasa saisa dere 畏乎天命者，其为君子乎 horon encehen de akdafi, balai algixame hoxxome batkalambi 依着势力，招摇撞骗 ambasa saisa an dulimba de nikefi, jalan ci jailafi sabuburakv seme aliyarakv 君子依乎中庸，避世不见知而不悔 bayan wesihun de ertufi, abkai jaka be doksirame efulembi 仗著富贵，暴殄天物 terei ten de isinafi, abka na de iletulembi及其至也，察乎天地 beyei cihakvngge be己所不欲 niyalma de ume isibure 勿施于人 tuxan akv de ume joboro不患无位 adareme ilire de jobo
患所以立
jalan de aisilame, irgen de dalambi
辅世长民
gvwa bade fe gucu de teisulehengge, inu sebjen wakao
他乡遇故交，不亦乐乎
erebe minde burakv, hono wede buki sembini
这个不给我，还要给谁？
229) dele, wala, fejile, dolo, tule与 oilo，cala, ebele, amala, tala tele共 tolo，又有 leri, lori等字下皆不可接 de，除却 dele ebele 下 i, ni, ci, be都接不得
nahan i dele teki
请在炕上坐
deretu i wala faidahangge ai faidangga
桌子下首摆的是什么摆设
mooi fejile serguwexeci dembei sain
树下乘凉很好
booi dolo bici, absi gingkambi
在屋子里怪闷的
dukai tule tucifi tuwanacina
出门外去看看
mukei oilo heni boljon colkon akv
水的浮面一点波浪没有
birai cala ilifi menerefi ainambi
站在河那边发愣做什么
doohan i ebele doohanjifi sartabume andubuki
过桥这边来消遣消遣罢
alin i amala mudalinafi buthaxanaki sembikai
要绕到山后去打猎啊
daci dubede isitala, amba jurgan halarakv
由始至终，大节不渝
julgeci tetele sain algin buruburakv
自古及今，令闻不泯
utala aniya otolo, tahame yabume heolederakv
直至多年，奉行不怠
morin i deleri feksibume benebume, ume sartabure
马上飞递无误
yasai juleri karulame acaburengge, calabun akv
眼前报应无差
mukei oilori neome eyerengge, toktohon akv
水面漂流不定
mujilen i dolo hadahai ejefi onggorakv
心里牢记不忘
230) emgi, sasa与 baru还有 cihai共 funde，遇此等字如何串上用 i, ni是准则
jaka i emgi dekdembi irumbi
与物浮沉
ini emgi uhei genembi
同他共往
geren i sasa getukeleme gisurehe
同众言明
meni sasa boljome jabduha
我们大家约定
abkai baru hadahai tuwambi
望天上直看
mini baru balai elbenfembi
对着我胡说
gvnin i cihai balai yabumbi
任意妄为
ini cihai okini
由他去罢
niyalmai funde tulbime bodoho
代人筹划讫
ini funde suilame joboho
替我偏劳了
231) ici, songkoi, jergi, haran, jalin, turgun多，上接 i, ni与 ra, re, ha, he, ho等也使得
edun i ici delixembi
随风荡漾
galai jorihai ici
顺手所指
ere durum i songkoi weileki
照样作罢
gisurehe songkoi obu
著依议
jai jergi hafan i jergi xangname nonggi
赏加二品衔
deyere furire axxara ilire jergi jaka
飞潜动植之物
yaya baita onggoro manggangge
是事爱忘
ejesu ehe i haran
是记性不好的缘由
gvnin mujilen toktohon akvngge
心神不定
buyen cihalan bisire haran
因有嗜好之由
hesei baicame icihiyabuhangge
奉旨查办
ai baitai jalin
所因何事
bukdai arafi donjibume wesimburengge
专折奏闻
turgun be tucibume hese be baire jalin
为沥情请旨事
buyeme bithe hvlarakvngge
不爱念书
mujilen banuhvn i turgun
乃心里懒惰的缘由
hahai erdemu mangga ureshvn ohongge
技艺精熟
cohome kiceme urebuhe turgun
乃是勤习之故
232) hade, hede, rede等顺著口气往下说
gosin be songkolome, jurgan be yabuhade, hvturi ulhiyen i nonggibumbi
履仁由义，则福日增
gashan be nekuleme, jobolon be sebjelehede, erdemu ulhiyen i kokirambi
幸灾乐祸，则德日损
sain be saixara, ehe be ubiyarade, ambasa saisa ojorokvngge komso
好善恶恶，而不君子者鲜矣
erdemu be fudarara, baili be urgederede, buya niyalma ojorakvngge akv kai
悖德辜恩，而不小人者未之有也
233) mbi本是有力字
bithe tacimbi
习文
cooha urebumbi
演武
gungge mutebumbi
功成
gebu ilibumbi
名立
234)已然推效无 ra, re
inenggidari ibefi, biyadari dosifi
日就月将
tacihai urkuji eldengge genggiyen oho
学有缉熙于光明
235) ra, re下无 na, me, fi
beyebe tuwancihiyara, boo be teksilerede
修身齐家
mujilen be tob, gvnin be unenggi obure be da obuhabi
以正心诚意为本
jaka ba hafure sarasu de isiburengge
而格物致知
geli terei oyonggongge kai
又其要焉者也
236) baha之下忌 ha托
etuku baha manggi, jai etumbi
衣服得了再穿
buda baha manggi, jai jembi
饭食得了再吃
237)总而神情 eicibe后文末用 ha, he, ho
eicibe yaya kiceme tacire urse, amga inenggi gemu xanggaha
总而言之凡勤学之士，后来皆成了
eicibe tulbime bodome bahanarangge, amba muru yooni gungge mutebuhe
总而善筹划者，大抵悉皆成功
eicibe icihiyanjame gamarangge giyan baha manggi, uthai edebure ba akv oho
总之调停得宜，便无过失矣
238) adarame如何 ainahai未必总作怎么焉岂
何，
近时句尾加 ni字老语 mbi即可托 adarame icihiyambi 如何办 adarame dasambi 怎么治 ambasa saisa be adarame felehudeci ombi 君子焉可诬也adarame baita ci ukcame mutembi
岂能脱然事外哉
adarame mutebure be erembini
焉望成乎
ainahai tuttu akv ni
未必不然
ainahai urgunjerakv ome mutembi
焉能不喜
ainahai foihorilaci ombini
岂可忽也
ainahai gosingga i teile ni
何事于仁
239)果然诚为是 mujangga 往往句下末尾托
calabun akv mujangga
果然不差
holo akv mujangga
果然不虚
baitangga jaka mujangga
诚为梓材
ten i boobei mujangga
诚为至宝
240)一事方完又一事 jai与 geli,
sirame，jai字本讲再暨及次又作至于至
若说，
复又二字翻 geli继而旋续 sirame harangga ba i hafan i oronde emgeri hafan be sonjofi sindaha 该处员缺，已拣员补授矣 jai erei tucike oron be 再所遗之缺 hafan tucibufi daiselabuci ojoro ojorakv babe hesei toktobuki, 可否派员署里之处恭候钦定 ne bisire juwe jergi nonggiha现有加二级 geli gaifi dahalabure emu jergi nonggiha, uheri nonggiha ilan jergi be, ninggun mudan jergi obume halaha 又有随带加一级，共加三级，改为记录六次 baicaci harangga hafan onggolo duici jergi gemun i tanggin i hafan de niyeceme sindara be aliyambihe查该员曾以四品京堂候补 sirame jurgan ci ilgame gisurefi
续由部议叙
ere hafan sindaha, cui dorome hengkilefi xu ciyang
得授今职，垂拜稽首
jai be ioi de anahvnjaha ,让于殳（ shu一声）斨（ qiang一声）暨伯与 ere dorolon goloi beise daifasa, jai hafasi geren niyalma de i sinahabi
斯礼也，达乎诸侯大夫及庶人
ineku aniya jurgan de afabufi kimcime gisurebufi, jai aniya deribume yabubumbi sembi
是年交部核议，次年举行可也
jai suweni geren cooha irgen, tacikvi yamun i ujen be sarkv oci, suwende daljakv seme gvnihabi,
至于尔兵民，不知学校为重，以为与尔等无与
jai ama de da jui bici, booi dalahangge seme tukiyembi, deo de ahvngga ahvn bici, booi ahvcilahangga seme wesihulembi
至若父有家子，称曰家督，弟有伯兄，尊曰家长
geli xi halangga i arahangge be gaifi, terei largin facuhvn be meitehe, tuktan de angga aljaha bihe sirame gisun aifuha,
复取石氏书，删其繁乱，始而应允，继而食言，
dade fideme kadalara amban sindaha, sirame jiyanggiyvn i doron i baita be daiselaha
初授提督，旋署将军印务
241)还是常常用 kemuni仍尚犹尝并字多
kemuni adarame gamaci sain ni
还是怎样之好呢
kemuni uttu icihiyambihe,
常常这么办来者
kemuni akv ome muterakv
仍不能免
kemuni tolgin de bi,
尚在梦中
kemuni hafukiyame ulhihekv,
犹未彻悟
kemuni dengjan dabume sarxambihe
尝作秉烛游
sunjaci jergi jingse xangname hadabureci tulgiyen, kemuni tojin funggala xangname halame hadabu
赏给五品顶戴，并赏换花翎
kemuni gvnici, doroi tacin i sekiyen, ten i enduringge ci ulahabi
尝思道学之源，传于至圣
242) teni方将刚才始乃又作然后而后说
teni mejige baha
方得信
teni amasi mariha
将回来
teni boode isinjiha
刚到家
teni oksome bahanambi
才会走
teni sithvme deribuhe
始发奋 julgei tacihiyan be taciha manggi，teni bahame mutembi
学于古训，乃有获 booi niyalma de acabungga ohode，teni gurun i niyalma be tacibuci ombi,
宜其家人，而后可以教国人
taciha manggi, teni tesurakv be sambi
学后然知不足
243) damu作只顾奈惟第但只无如字意多
damu gubci mederi i dorgi tulergide, amba wen bireme selgiyekini sembi
祗期薄海内外，大化翔洽
damu gaxan falgai dolo banjiha fusekengge ulhiyen i geren ofi, boo hvwa fiheme adambi
顾乡党终生齿日繁，比闾相接
damu jalan i niyalma liyeliyefi ulhirakv, yala nasacuka kai
耐世人迷而不悟，良可悲夫
damu yekengge niyalma ejen i mujilen i waka be tuwancihiyame mutere be oyonggo obuhabi
惟大人惟能格君心之非
damu dahame yaburengge, inenggi goidaha manggi, untuhun gisun obufi tuwarhv sembi
第恐遵行日久视为具文
damu jugvn de yaburengge, gemu hvturi cinggiya i niyalma kai
但是登途者，都是薄福人
damu untuhun gebu be baire gojime, yargiyan tusa be bairakv
只邀虚名，不求实效
damu inenggi goidafi aimeme teribufi, jugvn i andala aldasilaha
无如日久生厌，半途而废
244) wajiha作而已用 wajihabi而已矣说 wajiha上连 ci字 wajihabi上接 de
manggai baita be wacihiyaci wajiha, aiseme yongkiyara be baimbini
无非了事而已，何必求全
manggai uttu gamaci wajiha, hono adarame icihiyaki sembini
不过如此而已，还要怎么办呢
fudzi i doro, tondo giljan de wajihabi,
夫子之道忠恕而已
tacin fonjin i doro gvwade akv,.
学问之道无他
tere turibuhe mujilen be baire de fajihabi
求其放心而已
今将清文之法则，集成数语利初学
bi temgetu jorin i bithe banjibuha amala, geli utuhun hergen iI uculen bihe be dahame, gisun holboro ici akv oci ojorakv seme gvnime, tereci ainame emu udu gisun banjibufi toktan tacire urse de ulhebuki.余于指南编竟，因思虚字既已有词 ,过文岂可无具，于是杜撰数语以示初学。
i 字之上接整字，无论单连都使得。 ni 接整字 mbi等 bi, ka ke ko与 ha he ho。 de be ci 字三个上，除去 i ni与 fi me。更有破字 la le lo, lori leri hai hei 字多。 mbi, habi, hebi等字外，其余整破都接得。
kai字上除 i共 me，tala tele 共 tolo。还有 ra re ro 字外，整破不拘皆连得。所有长音各 kv字，亦如整字用法活。 sembi等字承何语，整字末尾结文多。此是清文总规矩，寄语学人自参酌。歌曰：清文一道隙如何，整上破下是文波。 de be ci i中间串， ni kai nio等末尾多。实义虚文须仔细，已然未然要斟酌。平铺变翻与调换，减多增少细琢磨。
ere emu meyen ucun de, neneme manju bithei ici be gisurehebi. sirame manjurame ubaliyambure fakjin be gisurehebi. tacire urse erei songkoi tacime ohode, ulhiyen i inenggidari ibenefi biyadari dosinafi micihiyan ci xumin de isinaci ombi.
此一歌，先言清文之则，次言翻译之法。学者依此学去，庶几日就月将，可由浅而造其深也。
umesi sain. tucifi gisureneeldexembi
出去说去频频照耀
nemexembi
????????????????????????? 第13里的例句，没看懂。 第14和15是否有出入？ 16、17、18
19似乎录入都有点问题 回复 naerji 的帖子
14)齐众 nu, du,与 ca, ce,连连增加
sasa acanumbitokoxombi
大家齐见连连戳刺
uhei hebdenumbi holtoxombi
共同齐商常常撒谎
ishunde aisilandumbiarganacambi
一齐相助频频生芽
geren temxendumbiataracambi
大家齐争常常喧闹
dalbade ilicambixurgecembi
齐在旁边站连连打颤
amala dahacambiergecembi
一齐后面跟常常安逸
ekisakai tecembi korsocombi
齐都静坐频频愧恨
sula leolecembihoksoncombi
大众闲谈常常烦愠
gvninjambi
15) ta, da, te, de, xa, xe, xo，ca, ce, co与 ja,常常思想
je, jo， toohanjambi
此等字样皆一意，频频常常连连说频频犹豫
aisilatambierehunjembi
常常帮助连连指望
ubaxatambiulhinjembi
频频反覆常常醒悟
ucudambigolonjombi
连连挽和频频惧怕
baktandambiolhonjombi
常常容纳常常畏惧
niyecetembi
频频补缀 naerji 发表于 2012-3-7 17:05 static/image/common/back.gif
tucifi gisureneeldexembi
出去说去频频照耀
nemexembi
出去说去，是否频频“炫耀”？？？？？？
页:
[1]